Een tragi-komedie in Istanbul
Turkse roman over een appartementencomplex in modern Istanbul.
Deed Orhan Pamuk heel erg zijn best om de oude ziel van de stad Istanbul bloot te leggen in zijn roman Istanbul, Het luizenpaleis probeert een stukje van de moderne stad vast te leggen.
Het luizenpaleis heet eigenlijk het Zuurtjespaleis en werd gebouwd door een Russische immigrant, die zoveel van zijn vrouw hield die na een lang leven aan het dementeren was geslagen, dat hij voor haar een groot huis in Istanbul bouwde waarvoor zij alleen maar de naam van haar favoriete snoepgoed kon verzinnen.
Het Zuurtjespaleis werd gebouwd toen Istanbul sterk aan het uitbreiden was en men niet schroomde om voor deze uitbreidingen heilige grond te gebruiken. Zo kwam het dat het Zuurtjespaleis gebouwd was op een oud kerkhof, waar men zelfs het graf van een heilige voor had geruimd. Maar dat was een hele tijd geleden en de huidige bewoners weten niets van deze geschiedenis. Voor hen is het Zuurtjespaleis een appartementsflat waar het nodige aan mankeert. Ze worden vooral geplaagd door de stank van afval.
Op de begane grond vinden we de huismeester, wiens werk echter door zijn voortvarende vrouw Meryem is overgenomen. Zij bestiert het gebouw en zorgt ervoor dat het afval op regelmatige tijden wordt afgehaald.
Tegenover de woning van de huismeester is de kapsalon van de tweeling Cemal en Celal die nauwlettend in de gaten houden wat er zoal in het gebouw gebeurt en dit breeduit bespreken met de dames die voor een knipbeurt komen of die zich willen laten manicuren. Zij zijn het ook die schande spreken over zekere bewoners van de straat, die hun afval komen dumpen tegen de tuinmuur van het Zuurtjespaleis.
Rechts van de ingang woont de familie Atesmizacoglu, die er alles aan doet de buitenwereld buiten te houden. Slechts door kieren in hun gordijnen, die dag en nacht zijn gesloten, spieden ze de wijde wereld in.
In de kelder woont de student Sidar met zijn grote Zwitserse hond Gaba. Hij leidt een eenzaam bestaan omdat zijn hond Gaba voor hem genoeg gezelschap is. Op de bovenste etages wonen de Ultramarijne Minnares, die een relatie onderhoudt met een olijfoliehandelaar, en Zijn Vrouw Nadja, die een verwoed kijkster van een slechte soap is geworden nadat ze had ontdekt dat de minnares van haar man de stem van de hoofdpersoon dubt.
Mevrouw Tijen Spic & Span woont op een bovenste etage en heeft smetvrees, waardoor ze de een na de andere schoonmaakster verslijt, zelf de hele dag in de weer is met poetsen en af en toe uit wanhoop allerlei dingen uit het raam gooit. Tegenover haar flat woont Tante Madame die, wanneer ze de kapsalon binnenkomt, iedereen doet zwijgen. Tenslotte is zij de oudste bewoonster en is ze alom gerespecteerd.
Op de tussenetages wonen verder nog een professor die net is gescheiden en moeite heeft van de alcohol af te blijven en een opa, die op zijn drie kleinkinderen moet passen en hen voortdurend verhalen vertelt, waarmee de werkende moeder niet helemaal gelukkig is, omdat de verhalen uit een ver verleden komen die geen goeie invloed op de kinderen kunnen hebben.
Iedereen heeft last van een toenemende stank van afval. En de vuilnisberg naast het huis lijkt onverminderd te groeien. Is het afval net opgehaald, dan groeit de berg vanzelf weer aan. De stank zorgt voor ongedierte zoals luizen die het hoofd van de dochter van mevrouw Tijen Spic & Span hebben gevonden en de kakkerlakken hebben een reuze tijd in het Zuurtjespaleis.
Elif Shafak is voor Turkse begrippen een relatief jonge schrijfster die naast romans publiceren er ook een academische loopbaan op na houdt. Behalve vrouwenstudies en politicologie is ze geïnteresseerd in soefisme, cultuur en sociologie. Een brede interesse voor een vrouw die zich probeert waar te maken in Turkije, waar de gerespecteerde schrijvers voornamelijk uit mannen bestaan, of uit oudere vrouwen die de wijsheid in pacht beweren te hebben. Elif Shafak werkt deels in Amerika en leeft deels in Istanbul, de stad die haar het meest aan het hart ligt.
In Het luizenpaleis geeft ze als het ware een dwarse doorsnee van de bewoners van Istanbul. Families die zich streng aan de godsdienst houden, vrijgevochten vrouwen die onderhouden worden door een minnaar, vrouwen met de broek aan. Een professor die wel van een glaasje houdt, een student met vreemde gewoonten, een haast komisch duo die een kapperszaak bestiert, een fobische huisvrouw en een immigrante die vereenzaamt omdat manlief een ander heeft gevonden. En dan zijn er nog kinderen die tussen al deze mensen een nieuwe weg moeten vinden.
Istanbul is een grote miljoenenstad waar afval een probleem dreigt te worden. Door de snelle uitbreiding en het verwestersen van de maatschappij lijkt de stad niet om te willen kijken naar zijn glorieuze Ottomaanse geschiedenis en probeert die net als het afval te dumpen. Maar zoals we in deze roman kunnen lezen is afval nergens zo moeilijk te verwerken als in zo’n miljoenenstad waar mensen hun eigen geschiedenis proberen te verwerken, waar ze woedend dingen weggooien, maar vijf minuten later weer in het afval graaien om het terug te krijgen. Of waar andere mensen voor jou besluiten wat afval is en wat niet. Net als de geschiedenis lijkt afval onuitroeibaar. En daar kunnen de bewoners van het Zuurtjespaleis over meepraten…
Elif Shafak raakt bijna de magisch-realistische verteltoon die vele Zuid Amerikaanse schrijvers gebruiken. Juist omdat ze de geschiedenis niet wil vergeten geeft ze iedere bewoner een kleurrijk verleden en het Zuurtjespaleis zelf ontkomt ook niet aan zijn eigen geschiedenis. Elif Shafak gebruikt een onderhoudende toon om de verschillende persoonlijke verhalen te vertellen en haar woorden roepen ogenblikkelijk heldere beelden op van een chaotische stad met zijn vele verschillende inwoners.
Het luizenpaleis is de ontsluiering van een stad die voor veel mensen alleen bestaat uit de Bosporus, de Agia Sofia en de Blauwe Moskee. Ook Orhan Pamuk trok zijn lezers al mee in veel achterafstraatjes. Elif Shafak neemt de lezer mee de huizen in en laat ons zien welke verhalen er kunnen steken achter al die zwart-wit foto’s die zo mooi Pamuk’s Istanbul sieren. Daarbij zorgt Shafak dat al deze levens samenkomen. In het verhaal van het Zuurtjespaleis. Een prachtige roman uit een boeiende stad.
Elif Shafak – Het luizenpaleis (Bit palas, vert. Margreet Dorleijn en Hanneke van der Heijden), De Geus 2006
Leestips
Van dezelfde schrijfster:
Er stromen rivieren in de lucht
Het eiland van de verdwenen bomen
10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld
Liefde kent veertig regels
De stad aan de rand van de hemel
De bastaard van Istanbul
De heilige van de beginnende waanzin
Het huis van de vier winden
Over Istanbul:
Orhan Pamuk – Istanbul
Orhan Pamuk – Het museum van de onschuld
Jason Goodwin – De brand van Istanbul
Yasmine Ghata – De nacht der kalligrafen
Christoph Peters – Nachtweefsel
Ahmet Altan – De Secretaris
Over oud Istanbul:
Orhan Pamuk – Ik heet Karmozijn
Over een appartementencomplex in New York:
Nicholas Rinaldi – Tussen twee rivieren
Over een huis in Lissabon:
António Lobo Antunes – Als een brandend huis
Over een appartementenhuis in Rome:
Ascanio Celestine – Het barbiehuis
Over een appartementencomplex in Bombay:
Manil Suri – Het trappenhuis
Een Istanbul-thriller:
Perihan Magden – Moord op de boodschappenjongens