Elif Shafak – 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld

Tequila Leila

Turks verhaal over prostitutie en transgenders in Istanbul.

Elif Shafak, een sociaal bevlogen schrijfster, kun je met gemak de Isabel Allende van Turkije noemen. Haar boeken zijn historisch, maar meestal stippen ze een probleem in de Turkse samenleving aan, wat haar niet altijd in dank wordt afgenomen door de Turkse staat. Haar laatste boek gaat over seksueel geweld, prostitutie, transgenders en vluchtelingen. Was haar vorige boek niet echt politiek getint (Liefde kent veertig regels, over Sjams van Tabriz, Roemi en een Amerikaanse huisvrouw in midlife crisis), nu durft Shafak weer een dikke vinger op te steken naar de Turkse regering.

Shafak is met haar zeventien romans uitgegroeid tot een rasverteller over Turkije en zijn geschiedenis, en ook al speelt dit boek in tegenwoordige tijd, het lijkt wel een verhaal uit een verhalenboek dat begint met: Er was eens…

Er was eens een lijk gevonden in een vuilcontainer. Daarmee begint dit fraaie verhaal, dat, ook al zijn de onderwerpen zwaar, een luchtige toon blijft behouden. Shafak begint aan het einde van het lange eerste deel, getiteld: De geest. Het zijn de laatste tien minuten en 38 seconden waarin het hart van Leila al heeft opgehouden te kloppen, maar de geest nog even tijd heeft om terug te gaan in haar verleden, tot het punt waarop ze met verdriet moet constateren dat ze daadwerkelijk dood is.

Haar herinneringen beginnen met een geur of smaak die belangrijke gebeurtenissen in haar leven kenmerken, zoals zout, kardamomkoffie, een houtfornuis, zwavelzuur, gefrituurde mosselen of malt whisky. Beginnend bij haar geboorte, wordt haar jeugd ontvouwen, die ze doorbracht in een groot huis in Van, met een moeder en een onstabiele ’tante’, voor korte tijd een broertje en haar vader, die als boetedoening steeds religieuzer werd en dezelfde soberheid eiste van zijn huishouden. Er is een vakantie aan zee, die het lot van Leila zal bepalen. Want Leila zal haar ouderlijk huis verlaten om in de grote stad Istanbul haar heil te zoeken, wat niet veel opbrengt: ze eindigt in een hoerenhuis.

In de grote stad is ze niet alleen: vier andere vrouwen worden haar vriendinnen. Jamilla, een vluchtelinge uit Somalië, Nostalgie Nalan, een transgender, Zaynab122, een dwerg en Hollywood Humeyra, een uit haar huwelijk gevluchte vrouw die nachtclub zangeres werd. Allemaal vrouwen die aan de rand van de samenleving staan. Tenslotte kwam ook haar jeugdvriend Sabotage Sinan naar Istanbul.

Wanneer er is afgeteld tot Leila’s werkelijke dood, is het tijd voor het tweede deel: Het lichaam. Dit deel wordt in een andere stijl verteld en speelt op één dag. Het gaat over de vijf vrienden en hun reactie op de dood van hun vriendin. Ze besluiten om actie te ondernemen, opdat Tequila Leila een waardige begrafenis krijgt. In het nog veel kortere derde deel, De ziel, vindt Leila tenslotte haar rust.

Shafak begint Orhan Pamuk, de ongekroonde schrijverskoning van Istanbul, naar de kroon te steken. We krijgen niet alleen het verhaal over Leila voorgeschoteld, maar ook de kleurrijke stad Istanbul en zijn geschiedenis spelen een rol. Leila leefde in een tijd dat de Turkse maatschappij veranderde: geboren in een seculiere staat die gericht was op het vrije westen, raakt het leven steeds meer in de ban van de islam en worden de regels steeds strenger. Ook Leila’s vader richtte zich steeds meer naar de regels van de koran. De stad Istanbul geeft zich echter niet zonder slag of stoot over en de straten worden onveilig gemaakt met oproerpolitie die het opneemt tegen linkse en rechtse opstandelingen, zoals Leila’s D/ali, die een communist was. Maar ook de feestelijke opening van de Bosporusbrug en het bezoek van Amerikaanse soldaten aan Istanbul vinden hun plek in het verhaal. Van de Armeense genocide naar de hedendaagse vluchtelingencrisis en de droeve Begraafplaats der Vergetenen in Kilyos, voor vluchtelingen, zelfmoordenaars, criminelen en anderen die geen familie hadden die hen wilden begraven, zoals Leila met grafnummer 7053. Cynisch genoeg is het een van de twee begraafplaatsen van Istanbul geworden, waar de coronadoden nu worden begraven (wat natuurlijk nog niet in het verhaal staat).

Zo is dit een rijk en onderhoudend verhaal geworden, waarvan het tweede deel even deed denken aan de Indiase roman Het ministerie van opperst geluk van Arundhati Roy, of de tv-serie Pose, waarin het reilen en zeilen van een groep transgenders bijna hilarische trekjes krijgt. Dat is de kracht van deze Turkse schrijfster: een onderhoudend schrijven over serieuze onderwerpen. 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld was een van de kanshebbers op de Booker Prize 2019.

Elif Shafak – 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld (10 Minutes 38 Seconds in This Strange World, vert. Manon Smits) Nieuw Amsterdam 2020

Leeslinks
Van dezelfde schrijfster:
Het eiland van de verdwenen bomen
Het huis met de vier winden
Het luizenpaleis
De heilige van de beginnende waanzin
De bastaard van Istanbul
Stad aan de rand van de hemel
Liefde kent veertig regels
Over transgenders:
Arundhati Roy – Het ministerie van opperst geluk
Anita Nair – De wreedheid van het hart
Over Istanbul:
Orhan Pamuk – Istanbul
Orhan Pamuk – Het museum van de onschuld