De vijgenboom
Turks/Engelse roman over het gescheiden Cyprus.
Een van de mooiste boeken die ik de laatste jaren heb gelezen is Bitter Lemons van Lawrence Durrell. Over zijn jaren op Cyprus, voordat het gesplitst werd dankzij de Turkse invasie. De kracht waarmee deze schrijver het eiland beschrijft, maakt dat je na het lezen onmiddellijk via Google Earth diverse plekken waar de schrijver kwam en woonde wil opzoeken.
En nu is er weer een boek over Cyprus dat mijn hart sneller doet kloppen. Geschreven door de Isabel Allende van Turkije: Elif Shafak. Ik keek reikhalzend uit naar haar verhaal, omdat ze iets deed, waar ik vaak over heb nagedacht: ze laat een boom spreken. Regelmatig heb ik naast een monumentale boom gestaan en me afgevraagd wat zo’n oeroude boom gezien moet hebben in soms wel de honderden jaren dat zijn wortels in de grond steken. Elif Shafak heeft een vijgenboom gekozen om naast onderhoudende biologische passages de geschiedenis te vertellen van een taverne (en een papegaai), dat om haar stam was gebouwd, waarbij het wel en wee van Cyprus ook aan de beurt komt.
Een boom opvoeren als personage voor een roman voor volwassenen is een gewaagde stap. Je zult een heel goede verteltechniek moeten gebruiken om het verhaal serieus te laten klinken. Grappig genoeg was de eerste zorg voor Shafak hoe ze de netelige geschiedenis van Cyprus uit de doeken kon doen zonder op tere zielen te trappen. Hiervoor heeft ze de boom geïntroduceerd, die nadat het taverne was verdwenen, weer tot leven kwam door middel van een loot in Londen. Een prachtige vondst, die plausibel klinkt. Net zoals het begraven van de boom om hem te beschermen tegen de vorst, waarmee het verhaal aanvangt. Shafak gebruikt weliswaar geen magisch realistische stijl, maar haar schrijven schuurt wel langs de grenzen ervan. Hoe zwaar haar onderwerpen ook zijn, haar verhaal neigt vaak naar magie, nodig om het leven verdraagzaam maken.
Een vrouw die door uitgebreid te koken mensen wil geruststellen en een dialoog wil aangaan, heeft niets met magie te maken, maar tante Meryem zou zo uit een Turks sprookje kunnen zijn gestapt met haar heerlijke ingrediënten voor uitgebreide maaltijden, haar kennis van vrolijk banale gezegdes en haar optimistische kijk op het leven. Ze weet dan ook met gemak het vertrouwen van haar bijna puberende nichtje Ada te winnen.
Ada is de dochter van de Grieks Cypriotische Kostas en de Turks Cypriotische Defne. In Londen geboren en opgegroeid, met nauwelijks tot geen kennis van Cyprus, laat staan van Meryem, de zus van haar niet lang geleden overleden moeder. Haar ouders hielden hun pijnlijke verleden goed verborgen en het is aan tante Meryem om duistere verhalen boven water te halen, geholpen door de vijgenboom die alles heeft gezien.
Op deze manier heeft Shafak een indrukwekkend rijtje onderwerpen in haar verhaal verstopt: pesten, zelfmoord, rouwverwerking, immigranten, wortels, klimaat, bomen en het grootste item: de splitsing van Cyprus en de enige stad in Europa die nog doormidden is gedeeld: Nicosia. Net zoals Meryem voedsel gebruikt om lief te hebben, gebruikt Shafak de liefde om haar verhalen als zoet gekruide vijgen te maken. Het is wederom een prachtig verhaal, met als enige kritiek dat ze er wel heel veel in heeft willen stoppen. Ondanks die drukte is het verhaal warm en indrukwekkend. Over Shafak’s vorige roman 10 minuten 38 seconde in deze vreemde wereld – over transgenders en aan de zelfkant van de maatschappij levende mensen in Istanbul – schreef ik: misschien haar beste boek. Ik denk dat ik daar overheen moet: Het eiland van de verdwenen bomen is misschien Shafak’s beste roman ooit, zo rijk en heerlijk als een tien gangen kerstdiner.
Elif Shafak – Het eiland van de verdwenen bomen (The Island of Missing Trees, vert. Manon Smits) Nieuw Amsterdam 2021
Leestips
Van dezelfde schrijfster:
10 minuten 38 seconde in deze vreemde wereld
Liefde kent veertig regels
Stad aan de rand van de hemel
Het huis met de vier winden
De heilige van de beginnende waanzin
De bastaard van Istanbul
Het luizenpaleis
Over Cyprus:
Lawrence Durrell – Bitter Lemons
Sadie Jones – Kleine oorlogen
Over bomen:
Michael Christie – Greenwood
Murray Bail – Eucalyptus
Over de strijd tussen de Turken en Grieken:
Orhan Pamuk – De nachten van de pest