God ziet alles
Amerikaanse roman over een predikersfamilie.
Jonathan Franzen is een schrijver van familieromans. Het zou eigenlijk een gezinsroman moeten heten: zijn boeken hebben geen stamboom nodig om wegwijs te worden uit een uitgebreide familie, want meestal gaat het over een ouderpaar en hun kinderen. Een doorsnee Amerikaans gezin met de nodige problemen, gerelateerd aan de tijd waarin ze leven.
In het met milieuzaken getinte Schokgolven (1992), Franzens tweede roman, staat de schrijver even op als wereldverbeteraar. Milieukwesties zullen niet ontbreken in zijn volgende boeken, de ene keer wat opvallender dan in een ander boek. Deze roman wordt wel gezien als de oefening in het schrijven voor De Correcties, de roman waarmee hij in 2001 doorbrak. Deze tweede gezinsroman speelt in de beginjaren ‘90, toen het digitale tijdperk aanbrak. Drie totaal verschillende, volwassen kinderen hebben geen zin hun ouders te bezoeken met de kerst. Een prachtige satire op het Amerikaanse middenklas-leven. De volgende grote gezinsroman was Vrijheid (2010), waarin we vooral een hippie-achtig echtpaar volgen dat na de jaren ‘60 met de wereld probeert mee te draaien. Hierop volgde in 2015 Zuiverheid, dat niet zo aansloeg en ook geen echte gezinsroman is.
Nu is hier wederom een lijvige gezinsroman: Kruispunt. Maak kennis met de Hildebrandts: vader Russ, een gefrustreerde prediker bij de First Reformed Church, zijn vrouw Marion met haar zware verleden, oudste zoon Clem die besluit zich op te geven om in Vietnam te gaan vechten, de enige dochter, Becky, die het liefst de diva uithangt, 14-jarige Perry die droomt van een groots drugsimperium en al behoorlijk op weg is om zijn eerste kapitaal ermee te verdienen en de lieve, onschuldige Judson, die te jong is om een stem in de roman te krijgen.
Het mank lopende gezinsleven speelt rond de eerste helft van de zeventiger jaren, toen de oorlog in Vietnam op zijn einde liep, popmuziek de kerken binnendrong en de drugs in alle gelederen van de maatschappij voorhanden waren. Het speelt in een landelijk voorstadje van Chicago, New Prospect, waar allerhande verschillende soorten kerkgemeenschappen weelderig bloeien.
De leden van het gezin Hildebrandt lijden allen aan een geloofscrisis: Clem is wars van alle geloof, maar zijn eerste vriendinnetje verwijt hem zijn sociale status als blanke middenstander en weet een radartje bij hem te raken, zodat de arme Clem behoorlijk op drift raakt en zelfs zijn goede relatie met zijn zus Becky verspeelt.
Becky was eigenlijk ook nooit zo van de kerk, zeker niet van die van haar vader. Maar ze treedt toe tot Crossroads, een jeugdclub van de kerk (ondanks dat haar vader daar is uitgegooid), en ziet opeens god en een vroom vriendje, die muzikant is en daarin carrière wil maken. Ze gaat op zoek naar de kerk die haar het beste past.
Perry heeft ook al een teveel aan god achter zijn kiezen en gelooft liever dat drugs het antwoord geeft op de vragen des levens. Hij heeft slechts één liefde en dat is die voor zijn broertje Judson. Ook hij treedt toe tot Crossroads, meer uit commerciële overwegingen, en al probeert de jeugdclub hem weer bij zijn zus te brengen, broer en zus zullen nooit nader tot elkaar komen.
Crossroads is de plek waar de roman omheen draait. Een door de kerk opgezette jeugdclub waar eerst Russ de scepter zwaaide, maar na een stommiteit zijn plek moest afgeven aan de jongere jeugdleider en hulpprediker, Rick Ambrose, die hij stevig haat. Ook heeft Russ een hekel gekregen aan zijn vrouw Marion, die dik en verzadigd er niet meer uitziet. Zijn doel in het verhaal is om stiekem de jongere en mooie weduwe Frances in bed te krijgen.
Tenslotte is er Marion, die haar kinderen lief heeft, maar net zoals Russ, min of meer met zichzelf bezig is en geen idee heeft hoe Perry bijvoorbeeld zo in de problemen aan het geraken is. Marion beseft dat haar man van haar afdwaalt en even is ze bang weer in een crisis te raken. Vroeger moest ze daarvoor opgenomen worden, wat ze haar man nooit heeft verteld, noch over haar affaire met een getrouwde autoverkoper, die de aanleiding vormde tot de crisis. Wel beseft ze opeens dat zoontje Perry die labiliteit van haar heeft gekregen, waarop ze hevig bezorgd raakt.
En zo kruipt het verhaal langzaam naar een zinderende finale die grotendeels zal spelen in een Navajo-reservaat, waar de kinderen van Crossroads jaarlijks een uitje hebben, en een deel van hen goed werk voor de indianen verricht.
Franzen voert zijn karakters op overtuigende wijze naar de afgrond. Voor de lezer is de weg die daar heen voert vaak al heel duidelijk. Er is genoeg te herkennen in de fouten die ze maken. De gezinsleden duikelen van de ene kleine noodsituatie naar de andere, verscheurd tussen goed en kwaad, god aanroepend of hem juist afstotend. Beslissingen nemend die wel of niet goed uitvallen. De kinderen wijzer wordend of niet, de ouders constant achterom kijkend naar een verleden waarin alles nog klopte. Het zijn behoorlijke lappen innerlijke betogen en gesprekken die de pagina’s vullen. Maar ze vullen goed, want het verhaal vordert gestaag naar zijn diepte- en/of hoogtepunten. Het is maar hoe je het bekijkt: een dieptepunt voor de personages, een hoogtepunt voor de lezer.
Net zoals in De correcties lopen de nodige spanningen rondom het kerstfeest weer hoog op, een feest dat het gezin in zijn geheel hoopt te vieren. Maar dit verhaal gaat verder dan kerst, en wel tot het volgende kerkelijk feest: Pasen.
Het is moeilijk te zeggen of Kruispunt De correcties heeft overtroffen. Beide romans bevatten sluipende maatschappijkritiek en zekere satirische trekjes. Het enige wat mij een beetje stoorde in Kruispunt was dat er naar mijn mening iets te veel rondom god werd gelald. Maar dat kan ook typisch Amerikaans zijn. In de autobiografische verhalenbundel De onbehaaglijkheidsfactor schrijft Franzen over zijn deelname aan de activiteiten van een godsdienstige jeugdclub zoals Crossroads. Ook hij groeide op in zo’n klein Amerikaans stadje, waar je naast een auto waarschijnlijk ook een kerklidmaatschap moest hebben. Dus al dat goddelijke gedoe zal een van de heilige bomen zijn, die moest worden omgezaagd. Dat is nog niet gebeurd. Franzen kondigde aan dat Kruispunt het eerste deel van een trilogie is. Dus hebben we nog heel wat wegen te gaan, voordat men met god kan afrekenen.
Jonathan Franzen – Kruispunt (Crossroads, vert. Peter Abelsen) Prometheus 2021
Leessuggesties:
Van dezelfde schrijver:
Schokgolven
De correcties
De onbehaaglijkheidsfactor
Vrijheid
Een predikant met gezin in Afrika:
Barbara Kingsolver – De gifhouten bijbel
Andere gezinnen in chaos:
Zoë Heller – De idealisten
António Lobo Antunes – Dans der verdoemden
Paula Fox – De kinderen van de weduwe
John Fante – De geschiedenis van een hond
Fernando Aramburu – Vaderland
Emily Kocken – De kuur
Emma Straub – Badgasten
Marieke Lucas Rijneveld – De avond is ongemak
Chogozie Obioma – De verboden rivier
Brady Udall – De eenzame polygamist