Vechten tegen de bierkaai
Amerikaanse milieuroman over aardschokken en de grote industrie.
Louis Holland, een 22-jarige werkloze radiotechnicus, heeft een afspraak met zijn stiefgrootmoeder. Maar die komt niet opdagen en blijkt achteraf het enige slachtoffer van een kleine reeks aardschokken in de omgeving van Boston.
Louis’ moeder erft alles van deze rijke dame, inclusief het huis met een piramide erop. Maar Louis heeft geen goeie relatie met zijn hebzuchtige moeder en zijn wereldvreemde vader, net als zijn relatie met zijn zusje niet helemaal van een leien dakje loopt. Alles wordt nog erger wanneer blijkt dat de erfenis bestaat uit aandelen van het chemische bedrijf Sweeting Aldren, een bedrijf dat iets te maken kan hebben met de schokgolven.
Wanneer Louis de seismologe Renée Seitchek ontmoet is hij op de allereerste plaats geïnteresseerd in Renée zelf, met wie hij een gelukkige relatie denkt op te bouwen. Renée heeft een theorie dat de firma Sweeting-Aldren wel degelijk de schokgolven veroorzaakt en samen proberen ze deze vermoedens hard te maken.
Niet alleen het machtige miljoenen-concern en een religieuze sekte die fel tegen abortus predikt, zijn de tegenstanders van Renée, maar ook de familieperikelen van Louis blijken niet in Renées voordeel te werken. Wanneer een meisje uit een gastgezin waar Louis ooit zat weer in zijn leven opduikt, barst de bom van de toch al frêle relatie die Renée en Louis hadden zien op te bouwen.
Schokgolven werd in 1992 in Amerika gepubliceerd, zonder al te veel ophef. Daarna werd het voor Jonathan Franzen tijd om zich te storten op het schrijven van zijn volgende roman die veel volwassener, scherper en beter werd: de bestseller De correcties.
Dat Schokgolven een voorloper of vingeroefening voor Franzen was, moge duidelijk zijn. Zowel het niveau van schrijven als de onderwerpen van Schokgolven steken wat bleekjes af tegen zijn prijswinnende De correcties. De onderhuidse verhoudingen in een gezin wedijveren in Schokgolven met milieu problemen, futuristische scenario’s voor milieurampen en andere kritiek op de Amerikaanse maatschappij. Ze maken het boek tot een verdwaald schaap, die niet weet welke kant het op moet. De richting die Franzen het beste lag, bleek pas na negen jaar (2001) toen De correcties insloeg als een literaire bom. Daarin had hij de familieverhoudingen en zijn kritiek op de Amerikaanse maatschappij zo goed weten te verpakken dat het boek dat jaar de National Book Award won, de grootste literaire prijs van Amerika. Zijn scherpe dialogen en ingenieuze verhaal over de doorsnee familie Lambert, met felle vegen naar de Amerikaanse maatschappij, is de perfecte satire op ‘Good Old America’.
Het gevoel dat Franzen op papier had gezet met De correcties staat nog in de kinderschoenen in Schokgolven. Niet alleen wedijveren de richtingen nog met elkaar, een sociaal drama of een maatschappelijk drama, ook de karakters komen nog iets te magertjes uit de verf. Louis blijft een vreemde eend in de bijt, waarover de lezer niet heel veel wijzer wordt, net als het al eveneens eigenzinnige karakter van Renée. Beide hoofdpersonen zetten zich af tegen hun familie, maar vervallen daardoor enigszins in een sociaal isolement.
Het begin van het verhaal waarin we kennismaken met de hoofdpersonen komt slechts heel langzaam op gang. Geen grote gebeurtenissen die doen vermoeden dat het boek halverwege opeens wel begint te boeien. Het wordt spannend op allerlei fronten en er begint schot in het verhaal te komen. Maar helaas niet genoeg vaart om er een echte page-turner van te maken, of een komische satire, of een spannende milieu-thriller.
Toch blijft het een boek van Jonathan Franzen die zijn kritiek op Amerika niet onder stoelen of banken steekt. Hij klaagt in zijn boek de grote industrie aan die probeert weg te komen met stevige milieuvervuiling, hij spreekt zich uit voor abortus, nog steeds een heikel onderwerp in Amerika. Hij steekt de draak met sekten en geeft wat vegen weg over de flower power-tijd. Hij schrijft over doorsnee gezinnen waarin conflicten van lang geleden boven water komen. Zijn scherpe visie over het hedendaagse Amerika is al aanwezig in deze voorloper van De correcties, waardoor het zeker geen slecht boek is. Voor alle fans van Jonathan Franzen, maar ook voor hen die geïnteresseerd zijn in aardbevingen, de milieuproblematiek en hedendaags Amerika.
Jonathan Franzen – Schokgolven (Strong Motion, vert. Monique Eggermont) Prometheus, 2005
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Vrijheid
De onbehaaglijkheidsfactor
De correcties
Eco-thriller rond een bos:
Eleanor Catton – Het woud van Birnam
Een andere eco-thriller:
Frank Schätzing – De zwerm
Over milieu-kwesties:
Ron Rash – Serena
David Guterson – Onze Lieve Vrouwe van het Woud
Robert Menasse – Kentering
Lydie Salvayre – Nobele zielen
Peter Terrin – Vrouwen en kinderen eerst
Ilija Troganow – Smeltend ijs