Jeanette Winterson – Zwaarte
Karen Armstrong – Mythen
Margaret Atwood – Penelope
Over Griekse mythen, goden, helden en romans.
Meer dan 36 uitgeverijen wereldwijd werkten samen aan de publicatie van ‘De Mythen’, een serie boekjes waarin bekende auteurs worden uitgenodigd om een mythe te herschrijven. In de herfst 2005 verschenen de eerste drie delen.
Geheel buiten deze serie werd deze zomer 2006 bij uitgeverij De Geus De Ilias van Homerus gepubliceerd, een werk voor theater, geschreven door Alessandro Baricco. Hierin vertellen deelnemende helden aan de slag om Troje het beroemde klassieke verhaal opnieuw. Hoewel De Ilias geen mythe is, maar een boek van Homerus, wordt het verhaal bevolkt door goden, halfgoden en helden zoals Achilles en Odysseus, die wel degelijk hoofdpersonen van mythen zijn. Zo schrijft Margaret Atwood over Penelope, de vrouw van Odysseus, die al die jaren dat deze held oorlog voert en op de proef wordt gesteld door de goden, thuis op hem wacht.
De Ilias werd omstreeks 750 v. Chr. geschreven en valt volgens Mythen van Karen Armstrong in de Spiltijd (800 tot 200 v. Chr.). De overgangstijd waarin wijsgeren zoals Boeddha en Confucius de weg vrijmaakten voor de moderne godsdiensten die uiteindelijk zouden zorgen voor de ondergang van het geloof in de mythen. In Griekenland waren het Socrates, Plato en Aristoteles die in de Spiltijd de rede predikten en zo de mythen wat kracht ontnamen. Met de epische gedichten uit die tijd, zoals De Ilias, begon de geschiedenis van de Westerse literatuur. Karen Armstrong eindigt haar beknopte geschiedenis in de huidige tijd, zich afvragend of de roman de vervanger van de mythe is geworden. Alessandro Baricco, die in zijn versie van De Ilias het verhaal ontdaan heeft van de twistende goden, probeert in het nawoord van zijn ‘Ilias’ een boodschap te duiden. Het verhaal leest als een ode op de oorlog, die de schrijver probeert te weerleggen met een hoop op vrede: “Vroeg of laat zullen we erin slagen Achilles weg te voeren van die moordende oorlog”. En zo is Alessandro Baricco’s nieuwe bewerking van De Ilias een antwoord op Karen Armstrongs stelling: “Kan een wereldse roman werkelijk de traditionele mythen met hun goden en godinnen vervangen?”
De Engelse Karen Armstrong beschreef haar beknopte geschiedenis van de mythen op een bijzonder charmant filosofische manier. Karen Armstrong, ook wel de weggelopen non genoemd omdat ze vroeger ooit in een klooster zat, publiceert werken over godsdienst zoals het jodendom, christendom en de islam (o.a. Een geschiedenis van God, Mohammed, Jeruzalem en Heilige Oorlog) Ze wordt vooral bewonderd als bruggenbouwer tussen deze godsdiensten. Ook in haar boekje over de geschiedenis van de mythen dwaalt ze de menselijke geschiedenis door langs talrijke culturen, hun goden en hun verhalen en vertelt ze hoe de mythen verdwenen toen de mensen gingen geloven in maar één god. Beginnend bij de Neanderthalers, eindigt ze met schrijvers zoals Jospeh Conrad, T.S. Eliot en Malcolm Lowry. Een veelbelovend begin van de reeks mythen van bekende schrijvers.
Alessandro Baricco, (nog) niet opgenomen in de lijst van het mythe-project, is een bekroonde Italiaanse schrijver die in Nederland bekendheid verwierf met zijn romans Oceaan van een zee, Zijde, City en Land van glas. Gefascineerd door zowel het schrijven, theater maken en verhalen vertellen, zal een van zijn volgende projecten zijn het bewerken van Herman Melvilles Moby Dick, alweer een verhaal dat niet ver van een mythe ligt.
Jeanette Wintersons debuutroman Sinaasappelen zijn niet de enige vruchten werd in 1985 bekroond met de prestigieuze Engelse Whitbread Prize. Waarna onder andere volgden: Passie, Powerbook en Vuurtorenwachter. Na haar autobiografische debuutroman waarin ze haar lesbische ontluiken beschreef, gingen ook tijd, natuurkunde en cyberspace een grote rol in haar boeken spelen. Haar grillige personages kunnen zich meten met mythische personen. Winterson gebruikt de mythe voor haar eigen leven. Het verhaal van Atlas en Herakles inspireerde deze Engelse schrijfster tot het filosoferen over hoe zij de wereld meetorst, beschouwt en wil wegwerpen. Atlas, die als straf omdat hij meedeed aan een revolutie tegen de Goden, de aardbol als last op zijn schouders moet dragen, is een geduldige goeierd die zelfs na de laffe streek van Herakles eenzaam en alleen doorgaat met de wereld dragen. Jeanette Winterson schrijft hem een heel origineel gezelschap toe en zo krijgt deze mythe een heel modern Wintersoniaans jasje.
Ook Margaret Atwoods verhaal over Penelope, de vrouw van Odysseus, heeft een persoonlijke tint. Van deze Canadese schrijfster werden tientallen romans gepubliceerd waarvan De blinde huurmoordenaar en Oryx en Crake de bekendsten. Als feministe heeft Margaret Atwood gezocht naar de verhalen rond Penelope, die volgens de Odyssee van Homerus tientallen jaren thuis geduldig wachtte op haar man. Ze werd belegerd door een woeste horde zogenaamde aanbidders die allen aasden op de rijkdom van Odysseus. Toen de held thuiskwam en korte metten maakte met deze heren, werden er ook 12 dienstmaagden opgeknoopt. Samen met Penelope hebben zij de hoofdrol in het verhaal van Margaret Atwood. Als ondeugende duveltjes geven zij in tussenliggende ‘koren’ tegengas op het verhaal van Penelope. Ze zaaien wantrouwen en bedrog. Ze eisen medelijden en genoegdoening. Op deze originele manier weet Margaret Atwood het verhaal van Penelope weer in een geheel ander licht te zetten.
Dit internationale uitgeversproject is een ideale manier om de mythen opnieuw te ontdekken, maar ook de schrijvers erachter die hun visie op de mythen geven. We kunnen uitkijken naar nog veel meer delen in deze serie waarin onder andere Donna Tart, Chinua Achebe, David Grossman en Ali Smith hun versie van een mythen zullen geven.
Alessandro Baricco – De Ilias van Homerus (Omero, Iliade, vert. Manon Smits) De Geus, 2006
Karen Armstrong – Mythen (A Short History of Myth, vert. Liesbeth Teixeira de Mattos), De Bezige Bij, 2005
Jeanette Winterson – Zwaarte (Weight, vert. Maarten Polman), De Bezige Bij, 2005
Margaret Atwood – Penelope (The Penelopiad, vert. Tjadine Stheeman), De Bezige Bij, 2005
Leestips
Mythen uit dezelfde serie:
Su Tong – Binu en de Chinese muur
Ali Smith – Meisje ontmoet jongen
Michel Faber – Het vuurevangelie
David Grossman – Leeuwenhoning
Viktor Pelevin – De helm der verschrikking
Bakermat van de literatuur:
Homerus – Ilias en Odyssee
De mythen op een rijtje:
Stephen Fry – Mythos
Andere mythen herverteld:
Pat Barker – De stilte van de vrouwen
Madeline Miller – Circe
David Vann – Klare lucht zwart
Colm Toíbin – Het huis van de namen
Madeline Miller – Een lied voor Achilles
Lawrence Norfolk – In de gedaante van een beer
Jacqueline Zirkzee – Mykene
Barry Unsworth – De koningsliederen
Daniel Mendelsohn – Een odyssee