Er is niets veranderd in de wereld
Moderne versie van de Griekse mythe over Agamemnon die zijn dochter opoffert om Troje te kunnen bestormen.
In Aulis is een groot Grieks leger onder leiding van koning Agamemnon gestrand wegens de harde wind. Ze willen naar Troje varen, waar Paris de vrouw van Agamemnon’s broer Menelaus, de mooie Helene, vasthoudt. De verschillende legers worden onrustig: vechtpartijen breken uit en worden beslecht op leven en dood. Verschillende plannen worden gesmeed om het leger uit de impasse te halen. Agamemnon wordt zo bespeeld door zijn ‘adviseurs’ dat hij instemt met het plan om zijn dochter Iphigeneia op te offeren aan Zeus, de god van de wind, zodat het leger zijn weg naar Troje kan vervolgen.
Bij de titel De koningsliederen denk je niet meteen aan Griekse helden en goden. Maar toch is dit verhaal over trouw en verraad en waarin een zanger de enige media vormt in een groot legerkamp, een hervertelling van de Griekse mythe gebaseerd op Euripides’ tragedie Iphigenia in Aulis.
Barry Unsworth heeft van de Griekse helden niet alleen mensen van vlees en bloed gemaakt, maar heeft ze ook heel herkenbaar gemaakt voor de moderne lezer. De bekende Odysseus is een slimme prater, de mooie Achilles een bloeddorstige domme krijger, Agamemnon een speelbal van de politiek. En niet alleen de Griekse helden zijn gemoderniseerd. Ook sommige dialogen zoals die van Chasimenos doen aan als die van een moderne manager. En wat te denken van de Zanger die de belangrijkste liedjes tijdens ‘Prime time’ moet zingen? De komische noot door het verhaal heen zijn de grote en kleine Ajax, die proberen een soort Olympische Spelen op poten te zetten, plannen die echter verzanden in hun eeuwige gekibbel, wat op het laatst wordt voortgezet met behulp van een soort megafoon.
Toch staan al deze ‘modernisaties’ niet op de voorgrond. Het verhaal blijft de sfeer van de Griekse oudheid behouden. Een tijd echter waar net zo hard politiek werd bedreven als heden ten dagen. Het boek laat de strijd van de macht zien: hoe hard politiek kan zijn, hoe en waarom complotten worden gesmeed en hoe makkelijk er onschuldige slachtoffers kunnen vallen.
Unsworth heeft het verhaal vooral benaderd via de Ziener Calchas, die wist wat er te gebeuren stond, maar te laf was om zijn onheilswoorden uit te spreken. Wanneer zijn hulpje, de mooie jongen Poimenos, aanbiedt de prinses te gaan waarschuwen, kiest hij voor zijn eigen ijdelheid, want wat moet hij zonder deze jongen die zijn nachten warmt en hem helpt met mooi zijn…
De onschuldigen in het verhaal, Poimenos, Iphegeneia en haar slavin Sisipyla zijn de speelballen. Iphigeneia, de prinses, ondergaat als een echte dame haar lot. Sisipyla, als een trouwe slavin, biedt haar leven aan in ruil voor dat van haar meesteres. Poimenos kiest voor eerlijkheid: wanneer hij ziet dat zijn meester de eerlijkheid niet meer kan aanhangen, gaat hij naar de Zanger, die de waarheid kent en deze op zijn eigen wijze verkondigt. Zoals de Zanger zelf al zegt: er zijn meerdere waarheden, maar die van de machtigsten worden geloofd.
De Zanger, die we als de media kunnen zien, krijgt van Odysseus de opdracht om de wereld te herschrijven volgens Odysseus’ zienswijze. De Zanger echter is een wijs man en wie goed naar zijn verhalen luistert, zoals Poimenos, kan in de diepere lagen meer waarheid horen dan Odysseus lief zou zijn. Zo waarschuwt hij door de mythe over Athamas voor de fout die Agamemnon gaat maken.
De Engelse schrijver Barry Unsworth schrijft vooral boeken met een historische achtergrond en laat zich inspireren door zijn diverse verblijfplaatsen. Hij is geboren en getogen in Engeland, waarna hij enige tijd in Griekenland en Turkije heeft gereisd. Tegenwoordig leeft hij in Umbrië (Italië).
The Greeks have a Word for It was zijn tweede roman (1967) en speelt net als De koningsliederen rond Griekenland. Maar ook het Ottomaanse rijk en Constantinopel, het tegenwoordige Istanboel, vormen de achtergrond voor twee van zijn romans: Pascali’s Island (1980) en The Rage of the Vulture (1982). Enkele romans spelen rond de Engelse geschiedenis zoals Sacred Hunger dat in 1992 samen met Michael Ondaatjes De Engelse patiënt werd bekroond met de Booker Prize. En dan zijn er tenslotte nog de romans die in Italië spelen zoals Stone Virgin (1985) en After Hannibal (1996).
Met De koningsliederen heeft Unsworth niet alleen een mythisch verhaal van Euripides herschreven, maar ook zijn eigen versie van het epische verhaal gemaakt. Voor zijn versie heeft hij nieuwe karakters gecreëerd en het is niet alleen het verhaal over Iphegeneia geworden, maar ook andere verhalen uit de mythologie worden erin naar boven gehaald. Wat voor de meeste mensen een welkome verfrissing van hun geheugen zal zijn, omdat niet iedereen alles uit de overvolle Griekse mythische wereld altijd zal hebben onthouden.
Keer op keer verschijnen er boeken die de Griekse mythologie als uitgangspunt hebben. Deze boeiende wereld raakt nooit uitgemolken, zeker niet wanneer een schrijver de oude wereld gebruikt om te laten zien dat de moderne wereld niets is veranderd. Barry Unsworth heeft dit op heel subtiele manier gedaan in zijn meeslepende en spannende verhaal waarin de Goden de wind laten waaien over de blauwe Egeïsche zee, terwijl Troje met een bang hart zijn vernietigende lot afwacht.
Barry Unsworth – De koningsliederen (The Songs for the Kings, vert. Regina Willemse) De Geus, 2005
Leeslinks:
Over een ander Grieks leger dat strandt in Turkije:
Panis Karnezis – De doolhof
Nog meer over Agamemnon:
Colm Toíbín – Het huis van de namen
Jacqueline Zirkzee – Mykene
De bekendste boeken over Griekse helden en Goden:
Homerus – Ilias en Odyssee
Griekse helden opnieuw in latere geschiedenis:
Lawrence Norfolk – In de gedaante van een beer
De voornaamste inspiratiebron:
Euripides – Iphigeneia in Aulis
Andere mythen herverteld:
Madeline Miller – Circe
Een lied voor Achilles
David Vann – Klare lucht zwart
Margaret Atwood – Penelope
Alessandro Baricco – De Ilias van Homeros
Michel Faber – Het vuurevangelie
Victor Pelevin – De helm der verschrikking
Ali Smith – Meisje ontmoet jongen
Barry Unsworth – De koningsliederen
Jeanette Winterson – Zwaarte