Daniel Mendelsohn – Een odyssee

College over een held en een vader

Amerikaanse roman over een zoon, zijn vader en de held van de Odyssee.

Dit is weer zo’n boek dat je spelenderwijs meeneemt naar de wereld van de Griekse helden van weleer, toen stervelingen, goden en halfgoden samen over het leven beslisten. De Odyssee, over de jarenlange dwalingen van Odysseus na de Trojaanse oorlog, zal iedereen bekend in de oren klinken en menigeen zal het verhaal wel ooit gelezen hebben. Of gehoord hebben van Penelope, de vrouw van Odysseus, die al die jaren vrijers van zich afsloeg omdat ze op haar man wachtte, zoals Margaret Atwood zo mooi vertelde in haar boekje Penelope.

Daniel Mendelsohn heeft dit mythische verhaal gebruikt om de zoektocht naar een vader-zoon relatie uit te diepen: een hedendaagse odyssee verweven met die van Homeros. Het is een prachtig verhaal geworden over Daniel Mendelsohn, professor in klassieke talen, die een college geeft over de Odyssee. Daniels vader, Jay, 81 jaar, vraagt of hij de colleges mag bijwonen. Zijn zoon geeft schoorvoetend toestemming: zou de oude man te midden van de studenten hem niet voor schut zetten?

Jay is namelijk niet de makkelijkste vader. Moeilijk in het tonen van affectie, een betweter en een man met harde oordelen. Ooit om onduidelijke reden gestopt in de collegezalen, waarna hij zich toelegde op wiskundig werk in de ruimtevaartwereld. Het Oud-Grieks en Latijn waren snel vergeten. Tot op de dag dat hij zich aanmeldde voor de colleges over Odysseus.

De eerste opmerking van Jay, temidden van de veel jongere studenten, velde een oordeel over Odysseus: “Ik vind hem helemaal geen held”. Volgens hem was het een leugenaar en een looser, want hij was al zijn manschappen waarmee hij eens naar Troje ten strijde trok kwijtgeraakt. En zo begonnen de colleges over Odysseus, waarvan Daniel dacht dat ze een nachtmerrie zouden worden dankzij zijn vader, die alleen maar zou komen luisteren.

In de colleges worden stuk voor stuk de boeken (hoofdstukken) van de Odyssee doorgelopen. Ze zijn de ruggengraat van het boek, waarbij allerlei vragen worden opgeworpen over de held, die volgens Daniels vader dus geen held was, en er wordt nog veel meer uitgelegd over dit antieke gedicht, duizenden jaren geleden geschreven. Maar zodra de gelegenheid of aanleiding daar is, schiet de schrijver een zijpad in, om diezelfde vragen over zijn vader te stellen, die kennelijk nog heel wat vraagtekens in zijn leven heeft.

De colleges bestaan uit uitleg en vooral discussies over Odysseus, die zeven jaar in het bed van de bloedmooie Calypso doorbracht en een jaar met de sexy Circe, terwijl op Ithaka, waar zijn huis staat, Penelope, zo trouw als een hond, op haar man wacht. Is dat een voorbeeldige familie? Is Odysseus een listig man, of zijn het de goden die alles regisseren? Een leugentje om bestwil, het verhaal staat er vol mee.

Jay kan zijn mond niet houden over deze waardeloze held en komt keer op keer met meningen, die recht ingaan tegen die van zijn zoon, maar ook regelmatig samenvallen met wat enkele studenten vinden. Zodra Daniel merkt dat de uitlatingen van zijn vader de colleges juist stimuleren tot meer interessante discussies, legt hij zich neer bij Jay’s aanwezigheid, die hem steeds meer verrast.

De verhandelingen over Odysseus zijn ronduit boeiend, het verhaal over zijn vader aandoenlijk en mooi. In klare taal uitgelegd, over niet alleen de held, maar ook oud-Grieks, vertalingen en andere interessante dingen die erbij zijn gehaald. Misschien heb je op het einde niet alle 12.000 versregels gelezen, waaruit dit heldenepos bestaat, maar je kunt dan niet meer zeggen dat je niets van Odysseus en zijn mythische reis weet.

Ook het verhaal over Daniels vader mag er zijn. Opgegroeid in het arme Brooklyn, New York, wist hij op te klimmen tot een gerespecteerde werknemer, ergens in de geheime krochten van computer- en rakettenbouwers. Via herinneringen aan bezoeken aan familieleden en vrienden weet Daniel zijn vaders leven enigszins te reconstrueren, op zoek naar antwoorden over het karakter van zijn grumpy old man.

Na het college volgt hun eigen Odyssee: een reis per cruiseboot langs plekken in of aan de Mediterrane zee waar Odysseus ooit voet aan wal zette. Voor Daniel een verrassende reis, omdat hij opeens met een andere kant van zijn vader wordt geconfronteerd: Jay, die als een geliefde entertainer tussen de passagiers navigeert. Ook deze reis wordt keer op keer aangehaald, wanneer we tijdens de colleges met Odysseus door de Oude Wereld trekken.

Het is duidelijk: dit prachtige verhaal gaat over twee verloren vaders: de een als straf verdwaald na een oorlog, de ander nooit echt goed begrepen. Telemachus, zoon van de Griekse held, kan zijn vader op het einde in de armen sluiten. Ook Daniel kan voor het eerst in zijn leven Jay omhelzen. Zijn weerbarstige, afstandelijke vader, moegestreden door de odyssee van zijn leven.

Je hoeft de Odyssee niet te hebben gelezen om het verhaal te volgen. Voor de lezers die het boek al kennen is het minstens zo leerzaam. Hier komen literatuur en memoires samen in een prachtige reis door colleges over een van de Griekse helden, waarover we nog eeuwig kunnen debatteren.

Daniel Mendelsohn – Een odyssee (An Odyssey, vert. Peter Verstegen), De Bezige Bij 2018

Leeslinks

Over de Odyssee:

Madeline Miller – Circe
Homerus – De Odyssee
Margaret Atwood – Penelope

Over en rond de Trojaanse oorlog:

Alessandro Baricco – De Ilias van Homerus
Madeline Miller – Een lied voor Achilles
Barry Unsworth – De koningsliederen
Jacqueline Zirkzee – Mykene

Een queeste naar de vader:

Paolo Cognetti – De acht bergen
Domenico Starnone – De straat der klachten
Sandro Veronesi – In de ban van mijn vader
Ugo Riccarelli – Een zee van niets