Al wat er is tussen goed en fout
Finse roman over de Sami en de Tweede Wereldoorlog.
Het is 1944. Een soldaat komt aan in een kamp in Inari, in het Finse Lapland, waar hij diverse taken moet uitvoeren. Niet alleen het bewaken van, maar ook het selecteren van gevangenen die mee moeten doen aan medische experimenten. De soldaat vindt het vreselijk, maar schikt zich in zijn lot. Hij raakt verliefd op een verpleegster, vraagt zich af of zij de regie heeft over de transporten van gevangenen van en naar andere kampen, maar ook hier stelt hij niet al te veel vragen: hij laat zich gaan in de zoete liefde.
Drie jaar later komt de journaliste Inkeri naar Enontekiö, ook in Fins Lapland. Ze zegt een artikel te willen schrijven over de wederopbouw van Lapland en meer studie te willen doen naar de lokale bevolkingsgroep sami. Maar ze heeft een geheime agenda: uitvinden wat er van haar man is geworden, die op deze plek voor het laatst is waargenomen.
Inkeri ontmoet er Piera, een zeventigjarige plaatselijke bewoner die haar helpt wegwijs te worden, zijn kleindochter Bigga-Marja, die net als Inkeri fotografe wil worden en huurder Olavi, die Inkeri regelmatig helpt en gezelschap houdt. Ze hebben al snel door dat Inkeri iets voor hen geheim houdt, net zoals zij heel veel zaken bewust niet vertellen. Het verhaal over Inkeri wordt afgewisseld met dagboekstukken van de soldaat in het kamp. Uiteindelijk zal alles met elkaar te maken hebben.
Het is belangrijk om de noot van de vertaler te lezen voordat je aan het verhaal begint. Een deel speelt aan het einde van de zogenaamde Vervolgoorlog (1940 – 1944), waarin Finland met de hulp van Duitsland probeert de in de Winteroorlog (1939 – 1940) aan Rusland verloren gebieden terug te krijgen. In die oorlog ontstonden tientallen gevangenkampen in het noorden van Finland, opgezet door de nazi’s. Tot voor kort was het niet algemeen bekend dat die kampen hadden bestaan. De medeplichtige Finnen probeerden deze wrede plekken geheim te houden. Terecht, want rassenverbeteringscomités hadden er voet aan de grond en dokters konden er hun gang gaan. Vooral Sami waren gewild voor de experimenten.
De roman gaat over de Finse betrokkenheid in de Tweede Wereldoorlog, aan de kant van de Duitsers. Na de Vervolgoorlog kwam de Laplandoorlog (1944 – 1945), waarin de Finnen de opdracht kregen de Duitsers het land uit te gooien. Vooral in Noord Finland, waar o.a. veel Sami leven, pasten de terugtrekkende Duitsers de tactiek van de verschroeide aarde toe. De roman gaat over goed en fout en de hele wereld die daar tussen ligt. Hoe reageer je wanneer je in een oorlog verzeild raakt. Hoever ga je om jezelf te redden, of offer je je op?
Inkeri komt twee jaar na de oorlog in Noord Finland, wanneer het land nog in opbouw is en armoede troef is. Toch had ik relatief meer informatie gewild over dit nomadenvolk dat met hun rendierkuddes door het noorden van Scandinavië trekt. Het boek geeft weinig cultuurbeelden.
Het verhaal komt wat moeizaam op gang met alle karakters, zonder dat je weet aan welke kant ze staan met hun geheimzinnige levens. Maar eenmaal op gang, de relaties wat strakker getrokken, komen we bij het einde, waarin alles op scherp wordt gezet over goed en fout. Dat maakt heel wat goed voor het soms wat complexe verhaal.
Al met al een interessant boek over een stuk oorlog waarover de meesten van ons maar weinig weten, spelend in een stukje Europa dat bij veel mensen ook al onbekend is. De grootste bijdrage is het thema van goed en fout, dat in elke oorlog speelt, maar waarover in populaire oorlogsromans niet vaak wordt gerept.
Petra Rautiainen – Land van sneeuw en as ( Tuhkaan piirretty maa, vert. Sophie Kuiper), Meridiaan Uitgevers 2022
Leestips
Meer over de Sami:
Ingeborg Arvola – Het mes in het vuur
Ann-Helén Laestadius – Slechts een diefstal
Juhani Karila – De jacht op het snoekje
Ietsje meer over Finland:
Pirkko Saisio – De Helsinki-trilogie
Aki Ollikainen – Een zwart sprookje
Over noordelijke dialecten waaronder sami:
Mikael Niemi – De man die stierf als een zalm
Estland en oorlogen:
Sofi Oksanen – Zuivering