Het meesterwerk ‘Het spijt me’
Amerikaanse roman over vriendschap, angst en vergiffenis.
Toen ik Yanagihara’s eerste boek las, Notities uit de jungle, was ik dol enthousiast: wat een heerlijk boek waarin een nieuwe wereld werd geschapen, die tegelijkertijd de wetenschap en kindermisbruik hekelde. Een verhaal dat stroomde van leven, of het nu het snel groeiende groene oerwoud was, of de mensen die het boek bevolkten. Wat een frisse nieuwe stem in de Amerikaanse literatuur!
Al tijdens het schrijven over dit boek las ik over de lovende kritieken van haar volgende boek: Een klein leven. Ik vroeg me af hoe ze haar veelzeggende beeldtaal, de allesomvattende jungle en haar origineel ingepakte aanklacht tegen de wetenschap zou kunnen evenaren met een boek over de vriendschap tussen vier mannen.
De twee boeken hebben dan ook als enige gemene deler de schrijfster. Het verhaal over verregaande vriendschap doet in niets denken aan haar eerste roman: geen exotische jungle, geen mythisch volk of een doordraaiende professor. Een klein leven speelt grotendeels binnenskamers in New York, is minder bloemrijk maar dringt diep in je hart, en het enige wat het misschien gemeen heeft met Notities uit de jungle, is de tijdspanne. Beide romans gaan over de opkomst en ondergang van de hoofdpersoon, uitgesmeerd over tientallen jaren.
Ga er maar eens aan staan om de levens van vier mannen uit te bouwen, van student tot geslaagd kunstenaar, architect, filmster en advocaat. Menigeen zou er een doodsaaie roman van brouwen. Waar de kracht van Yanagihara precies ligt, daar kan ik de vinger niet op leggen. Op de meer dan 700 pagina’s vind je af en toe best wel irritaties. Maar haar verhaal kruipt onder je huid en laat je niet meer los.
De start waarin we kennismaken met de vriendenclub is ietwat mager: JB, de Haïtiaanse kunstenaar die zich koestert in de armen van zijn moeder en tantes, maar wel de mond vol heeft van een groot kunstenaar worden; zwarte, stille Malcolm met zijn papieren huisjes, wiens rijke ouders het stel vrienden meer dan eens te gast heeft; Willem, die met onzekere tred de acteerwereld betreedt en Jude, de briljante student die een glanzende carrière in de advocatuur te wachten staat.
Terwijl Malcolm en JB nog bij hun ouders wonen, betrekken Willem en Jude een piepklein appartementje in Lispenardstreet in Tribecca (New York). Meer dan eens zullen ze terugdenken aan het plezier dat ze daar als student hebben beleefd. Al in deze armoedige woning worden we ons gewaar van het mysterie van Jude, die gezondheidsproblemen vertoont, waar niet alledaags mee wordt omgegaan: de vrienden helpen Jude waar ze kunnen, maar weten dat erover praten geen optie is. En zo merkt de lezer ook dat het verhaal zich langzaam op Jude en zijn verborgen geschiedenis gaat focussen: het begin van een hartverscheurende, lange rit in een achtbaan waar geen uitweg is.
Het trieste verleden en de daaruit volgende gezondheidsproblemen beheersen het verhaal volkomen. Terwijl de lezer langzaam een kijkje krijgt in Judes vreselijke herinneringen, moeten de vrienden het doen met de constatering dat Jude zich snijdt en zijn verleden zo afgrijselijk is, dat hij er niet over wil en kan praten. Het vormt telkens een dilemma in hun vriendschap en het erge is dat Jude zich dat bewust is en niet begrijpt waarom zijn vrienden hem maar niet laten vallen.
Het ene incident volgt het andere op: Andy, de arts en vertrouwensman die alles weet van Judes gezondheid, trekt meerdere malen aan de bel. Harold, de professor die zoveel om Jude gaf dat hij en zijn vrouw de volwassen Jude als hun zoon adopteerden, ziet lijdzaam toe; kunstenaar Richard, in wiens pakhuis Jude een enorm en prachtig appartement realiseert, probeert zijn eigen steentje bij te dragen om Jude te redden van zijn nachtmerries.
Uiteraard staan ook JB, Malcolm en Willem altijd klaar om de onwil van Jude om geholpen te worden om te buigen. Willem wordt zelfs de grootste reddingswerker van Jude. Maar de strijd die Jude levert tussen verleden en heden blijft onverminderd doorrazen, ook al wordt JB een gevierd kunstenaar, Malcolm een bekend architect, speelt Willem de ene na de andere glansrijke rol op het witte doek en wordt Jude zelf een gevreesd advocaat. Het leven lacht hen toe, zou je zeggen, maar het hart van Jude blijft verscheurd.
De inhoud van het verhaal is zo intens, als betreft het een saga over je eigen vrienden. Het duikt diep in de zinnenroerselen van de personen, vooral in die van Jude en Willem. Het is alsof je samen met hen op de bank zit in Greene Street. En ook al is de kern van het verhaal diep triest, de vriendschap die weer elke keer opbloeit, is hartverwarmend. Vriendschap is gebaseerd op wederzijds respect en ook al maken we allemaal wel eens fouten, een vriend vergeeft. Het zinnetje “Het spijt me”, is dan ook de mantra van het verhaal.
Dit is een magistrale roman over vriendschap, liefde, respect en over loslaten. Het kan niet anders: Jude raakt je hart harder dan verwacht.
Hanya Yanagihara – Een klein leven (A Little Life, vert. Josephine Ruitenberg en Kitty Pouwels), Nieuw Amsterdam 2016
Leestips
Van dezelfde auteur:
Naar het paradijs
Notities uit de jungle
Over een andere haast onmogelijke liefde:
Alice Winn – Door het grote vuur
Sally Rooney – Normale mensen
Over vriendschap:
Johan Harstad – Max, Mischa & het Tet-offensief
Sharlene Teo – Ponti
Siri Hustvedt – Wat me lief was
Bariş Biçakçi – Radeloos als we waren
Michael Chabon – Telegraph Avenue
Gevolgen van kindermisbruik:
Sara Stridsberg – Droomfabriek