Leve het soefisme!
Over Sjams van Tabriz, Roemi en een Amerikaanse huisvrouw in midlife crisis.
De vorige roman die ik van de Frans/Turkse schrijfster Elif Shafak las, was Stad aan de rand van de hemel, over een jongetje die met zijn olifant aan het hof van de grote Ottomaanse sultan Süleyman 1 kwam te wonen in Konstantinopel (Istanbul). Het las als een interessant sprookje over de gebruiken en gewoonten van deze rijke hofhouding in de 16de eeuw. De nieuwe roman van deze Turkse schrijfster brengt ons wederom diep de geschiedenis in van de Oosterse wereld. Ditmaal gaat het om Sjams van Tabriz (1185 – 1248), een zwervende derwisj die de grote Perzische dichter Roemi (1207 – 1273), die eerst een gerespecteerd prediker was, omturnde tot een wijze man en dichter.
Sjams was er eentje die graag op lange tenen trapte en heilige huisjes omver wierp. In die tijd was er kennelijk ook al onenigheid over de interpretatie van de Koran en het beleven van de islam. Sjams hing het soefisme aan, een stroming die onvoorwaardelijk in de liefde geloofde, dé manier om God te eren. Deze tak van de islam is tegen welke tussenpersoon dan ook, zoals imams, en tegen regels, omdat iedereen zijn eigen grenzen moet leren kennen. Als onbeduidende zwerver ontmoette Sjams Roemi in Konya, die hij onderwees in deze mystieke kennis. Zo confronteerde hij Roemi met een bedelaar, een hoer en een dronkaard en liet hem zelfs alcohol drinken (wat verboden is in de islam, zeker voor een prediker). Roemi ziet het licht en wanneer Sjams verdwijnt, rollen de dichtregels vanzelf uit zijn pen. Roemi werd de bekendste Oosterse dichter en een soefi-mysticus.
Het zijn Sjams veertig regels van liefde die Elif Shafak als uitgangspunt voor haar roman heeft gekozen. En het leven van Sjams van Tabriz, over wie niet zo heel veel bekend is, behalve zijn ontmoeting met Roemi. Het gedeelte van het boek over deze soefi’s is beeldend verteld en doet denken aan de sprookjes van Duizend-en-één-Nacht.
Sjams is op zoek naar een metgezel en zwerft door de Arabische staten, die hebben te lijden onder zowel de kruisridders als wilde troepen uit het oosten van Djengis Khan. Via Bagdad reist hij naar Konya (huidige Turkije) om daar een beroemde Soefi te ontmoeten. Een verhaal doorspekt met wijze uitspraken waar je over kunt nadenken. Maar ook Shafaks eenvoudige stijl roept mooie sfeerbeelden op over de oude Oosterse wereld.
Het verhaal wordt echter een beetje onderuitgehaald door het kader waarin het is geplaatst. Het boek begint met Ella, een getrouwde vrouw in hedendaags Amerika, met kinderen en in een midlife crisis. Voor een uitgever moet ze het boek De zoete blasfemie van een zekere Aziz lezen. Dit is het verhaal over Sjams en Roemi, opgetekend door een Schot die soefi is geworden en met zijn woorden Ella in vuur en vlam zet. Niet alleen kan ze haar problemen en ontevredenheid beter de baas, ze wordt tijdens hun correspondentie (Aziz zwerft als fotograaf de wereld rond) heftig verliefd.
Het verhaal over Ella is saai en bij vlagen zelfs ongeloofwaardig. Was Shafak maar in de huid van Aziz gekropen: zijn leven oogt stukken interessanter dan dat van Ella. Maar Shafak wilde kennelijk enkele regels van Sjams op een moderne vrouw uitproberen, waarbij ze niets beters kon verzinnen dan deze Amerikaanse huisvrouw, met alle bijbehorende clichés.
Haar debuutroman De heilige van de beginnende waanzin, een verhaal over een huis vol studenten in hedendaags Amerika, kon me ook niet erg bekoren. Alsof de moderne tijd haar niet goed af gaat in verhalende woorden. Toch bewees ze het tegendeel met haar latere roman Het luizenpaleis, over huurders in een appartementengebouw in modern Istanbul, waarmee ze doorbrak als internationale schrijfster.
Ondanks de wat mindere Ella-lijn van het boek, is het verhaal over Sjams en Roemi er eentje dat zeker in deze tijd, waarin religieuze strengheid weer naar boven borrelt, een verademing is om te lezen. Het staat vol parabels en andere kleurrijke, wijze verhalen. Stel je een Sjams voor die het hart van Erdogan weet te stelen! De veertig regels van de liefde zouden we allemaal moeten toepassen en de wereld zou het een stuk beter vergaan. Alleen al daarom is deze nieuwe bestseller van Shafak toch een must om te lezen.
Elif Shafak – Liefde kent veertig regels (The Forty Rules of Love, vert. Manon Smits), De Geus 2018
Leestips
Van dezelfde schrijfster:
Er stromen rivieren in de lucht
Het eiland van de verdwenen bomen
10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld
Het luizenpaleis
De heilige van de beginnende waanzin
De bastaard van Istanbul
Het huis van de vier winden
Stad aan de rand van de hemel
De islam anders benaderd:
Michael Muhammad Knight – Taqwa core