De uitzonderlijke avonturen van Sam en Aimee
Amerikaanse roman over een jonge chimpansee die als experiment taal moet leren.
Jonge chimpansees zijn zulke aandoenlijke dieren, dat je zomaar verliefd op ze zou kunnen worden. Bovendien staat wetenschappelijk vast dat ze behoorlijk intelligent zijn. Hoe intelligent, daar zijn de grenzen nog niet getrokken. Zo wilde men ook bewijzen dat chimpansees een taal kunnen leren. Meerdere experimenten zijn hierover bekend, zoals met Nim Chimpsky, een chimpansee die bij een professor in huis werd geplaatst en min of meer als een kind werd opgevoed.
Maar apen zijn geen mensen en behouden hun wilde natuur. De chimpansees die op jongere leeftijd bij mensen werden geplaatst en hun eerste jaren daar doorbrachten, werden bij het ouder worden een gevaar – aangeboren instincten en hun toenemende kracht – en teruggeplaatst naar experimentele centra, waar ze hun vrijheid en soms nog veel meer verloren.
T.C. Boyle had al eens een kort verhaaltje over een chimpansee, een professor en studente geschreven. Nu is er een roman, waarin drie hoofdpersonen verschillende posities innemen tegenover het geëxperimenteer met chimpansees. Boyle is zelfs zover gegaan om ook Sam, de chimpansee in kwestie, een eigen stem te geven.
Guy Schermerhorn, professor aan een Amerikaanse universiteit, werkt aan een jarenlang project om te bewijzen dat chimpansees wel degelijk taal kunnen leren. Hiervoor heeft hij chimpansee Sam in huis. Guy is ambitieus, zeker van zijn zaak, maar houdt ook wel van een borreltje en pleziertje. Hij wordt met het opvoeden van Sam geholpen door vrijwilligers en zijn vrouw. De constante zorg wordt zijn vrouw echter te zwaar, ze vindt dat Guy teveel is gefocust op Sam en daarom neemt ze de benen.
Verlegen studente Aimee had Guy en Sam op tv gezien. Beiden deden haar hart smelten. Toen ze niet veel later een advertentie op de universiteit zag om Guy met Sam te helpen, aarzelde ze geen seconde en meldde zich aan. Vanaf het moment dat ze kennismaakte met Sam, werd haar band met hem steeds sterker.
Het project waaraan Guy werkt staat onder leiding van professor Donald Moncrief, die ook de eigenaar van Sam is. Hij zorgt voor de fondsen van het project en trekt aan de bel wanneer er weer geld nodig is.
Drie personen die lijnrecht tegenover elkaar komen te staan: Guy die op het eerste gezicht alles voor Sam over heeft, maar wanneer het project in zwaar weer komt, toch aan zijn universitaire carrière denkt, de bikkelharde Moncrief die apen die hij in zijn beheer heeft als economische investering ziet en alleen aan geld en regels denkt en tenslotte Aimee, die haar hart laat spreken en opkomt voor Sam. Drie uitvergrote karakters en ook al scharen we ons het liefst achter de heldin in het verhaal, Aimee, die weigert Sam in de steek te laten, we voelen dat ook Aimees positie in de hele discussie rondom de projecten met chimpansees niet de juiste is.
We worden dan ook meerdere malen tijdens het verhaal geconfronteerd met wat wel of niet ethisch is. Uiteraard is het hele geëxperimenteer met dieren een barre zaak waar je het liefst niet aan wilt denken. En natuurlijk is het vertederend om te lezen hoe een baby-chimpansee opgroeit bij mensen, kleren draagt, speelgoed heeft, spelletjes doet en eet wat de pot schaft. Ook al had ik het idee dat Guy met het eten en drinken van Sam wel erg ver gaat. Boyle heeft de boel net een tandje verder aangezet, zodat het voelt als een parodie op het apen opvoeden en taal aanleren. Hij heeft de boel op de spits gedreven door ook Sam een stem te geven. Hij heeft geprobeerd zich in te denken in wat een chimpansee voelt wanneer hij in de steek wordt gelaten. En dat heeft hij juist geproportioneerd, want het is heel makkelijk om Boyle gelijk te geven in de redenaties van Sam. Zowel Sam’s karakter, net als die van Guy, Aimee en Moncrief, zijn goed en spannend uitgewerkt: geen bladzijde om je te vervelen.
Het merendeel van de zestien romans die T.C. Boyle heeft geschreven zijn in het Nederlands vertaald. Toch is hij in Nederland geen al te bekende schrijver. Wat jammer is, want hij schrijft erg toegankelijk en zijn onderwerpen blijven boeien. Hij verdient een grotere schare lezers. Zijn vlotte schrijfstijl heeft vaak een licht satirische ondertoon. Hij neemt geen stelling in de maatschappelijke problemen of gebeurtenissen waar omheen zijn verhalen zijn opgebouwd, net zoals in deze nieuwste roman over Sam, de chimpansee. Hij laat de lezer met een waaier aan verschillende meningen achter. Verpakt in een uitstekend verhaal dat niet alleen dierenexperimenten aankaart, maar vooral de mens met heel wat zwakke punten toont.
T.C. Boyle – Praat met mij (Talk to me, vert. Kees Mollema) Meridiaan 2021
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Verloren nachten
Apen als proefdier:
Amanda Svensson – Een systeem zo magnifiek dat het verblindt
Karen Fowler – Totaal door het dolle heen
Over wetenschappelijke experimenten met levende wezens:
Hanya Yanaqihara – Notities uit de jungle
Hans den Hartog Jager – Maltus
Tussen mens en dier:
J.M.Coetzee – Dierenleven