De crisissen van Arvid Jansen
Noorse roman over man in crisis.
Heimwee naar Siberië is het verhaal over een broer en zus in het koude Noord-Jutland, die elkaar en hun dromen kwijtraken. In Paarden stelen neemt de Noorse schrijver Per Petterson ons mee naar een vervlogen zomer ergens in Noorwegen, cruciaal voor het leven van de hoofdpersoon.
Kielzog en Ik vervloek de rivier des tijds zien er weer geheel anders uit: Twee romans over de relatie en de dood van de ouders van een onstabiele man. Kielzog verscheen in 2001 en liet ons kennismaken met Arvid Jansen. Arvid vertelt hierin niet alleen over zijn vader, maar ook over de relatie met zijn oudste broer en de problemen die beiden hebben na een scheepvaartbrand waarbij hun beide ouders en twee broers omkwamen. Arvid heeft problemen met relaties, kan het niet opbrengen om te werken en rijdt soms doelloos rond in de omgeving.
Zeven jaar later komt er weer een boek uit van Per Petterson over Arvid Jansen: Ik vervloek de rivier des tijds. Alhoewel de hoofdpersoon dezelfde naam draagt en er veel overeenkomsten zijn, gaat dit boek niet over dezelfde Arvid Jansen, getuigen de kleine verschillen. Arvid Jansen is niet het alter ego van Per Petterson, ondanks de vele autobiografische overeenkomsten, zoals de rouw om het scheepvaartongeluk waar in werkelijkheid Petterson’s ouders, broer en een neefje bij omkwamen. Het werkt daarom wel een beetje verwarrend, want eigenlijk heeft de Arvid Jansen uit Kielzog nog net zo veel problemen met zichzelf als de Arvid uit Ik vervloek de rivier des tijds.
Alleen gaat het in deze laatste roman over Arvid’s relatie met zijn moeder bij wie maagkanker wordt geconstateerd, terwijl Kielzog duidelijk een roman over zijn vader is.
In Kielzog bevindt Arvid Jansen zich al op het randje van een zware depressie, of hij probeert er juist uit te klimmen. En ook al zou Ik vervloek de rivier des tijds eerder moeten spelen, de depressie van Arvid heeft nog zwartere randen gekregen in dit verhaal en is prachtig uitgeschreven: Arvid reist naar het vakantiehuisje in Noord-Jutland (Denemarken), zijn moeder achterna die zich daar even wil terugtrekken, omdat ze heeft gehoord dat ze maagkanker heeft.
Arvid, die het verhaal vertelt, reist niet alleen naar Denemarken, maar gaat ook terug op de rivier des tijds. Waarom hij deze vervloekt, wordt de lezer wel duidelijk, want het leven van Arvid ziet er een beetje mistroostig uit, vooral na zijn beslissing om zijn studentenleventje in te ruilen voor dat van een rasechte fabrieksarbeider. Deze beslissing, al jaren geleden genomen, werd hem ingefluisterd door de communistische partij en nu deze partij afbrokkelt, zeker na de val van de muur tussen oost en west, begint Arvid – rijkelijk laat – in te zien wat een foute beslissing het was.
Arvid Jansen is een vreemde vogel, die zijn moeder achterna reist om troost te bieden. Het komt er echter op neer dat hij zelf de troost nodig heeft, die zijn moeder hem uiteraard niet kan bieden, omdat ze haar eigen probleem heeft. Op de achtergrond spelen vervlogen idealen, zoals het communisme dat jongeren trok op zoek naar een nieuw leven. Arvid, die zo graag iets had willen worden, maar eigenlijk toch een moederskindje is, stapt op de glijbaan naar de ondergang, net zoals het communisme.
Per Petterson is als altijd een briljante verteller die zelfs met onderwerpen zoals rouw, kanker en een midlife crisis een boek schrijft om van te smullen. Beide boeken vertellen over de gevaarlijke episodes in een leven, waarin je makkelijk op drift kunt raken.
Per Petterson – Ik vervloek de rivier des tijds (Jeg forbanner tidens elv, vert. Paula Stevens), De Geus 2010
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Kielzog
Paarden stelen
Heimwee naar Siberië
Mannen in crisis:
Peter Terrin – Blanco
Robert Stone – Schimmenbaai
Gerard Donovan – Julius Winsome
Tim Parks – Buiten bereik