Het verlangen naar Isfahan
Zwitserse roman over een leraar in Bern die in de voetsporen treedt van een Portugese dichter.
Het verhaal is bekend: man gaat een pakje sigaretten kopen en komt nooit meer terug. In Nachttrein naar Lissabon is het een populaire leraar op een lyceum in Bern, Raimund Gregorius, die op een goeie dag voor de klas zijn lesboek dichtklapt en de klas verlaat om nooit meer terug te keren.
De aanleiding tot deze actie vormde de korte ontmoeting met een Portugese vrouw die hem aanzette tot het kopen van een boek in een Berns antiquariaat. Het betrof een boek van de Portugese schrijver/dichter en arts Amadeu Prado, die als het ware de schellen van Gregorius’ ogen deed vallen.
Door de klas uit te lopen en vervolgens het lyceum te verlaten, zette Gregorius voor het eerst in zijn leven een daad. Hij brak met al zijn gewoonten en zijn vertrouwde omgeving en nam de trein naar Lissabon, op zoek naar de schrijver die zulke filosoferende gedachten op papier had gezet, dat Gregorius had besloten de man op te zoeken.
In Lissabon komt hij al snel de schrijvende arts op het spoor. Gregorius leert de mensen kennen die belangrijk waren in het leven van Amadeu Prado, ze worden ook belangrijk voor Gregorius’ verblijf in Lissabon. Terwijl de klassiek geschoolde Gregorius, voor wie geen taal geheimen kent, in rap tempo zich het Portugees eigen maakt, en stuk voor stuk delen uit het boek vertaalt, lukt het hem langzaam maar zeker de gedachten van de arts te begrijpen. Veel van wat Prado schrijft, betrekt Gregorius op zijn eigen leven. Zijn ontbonden huwelijk schuift voorbij, zijn relatie met de leerlingen op het lyceum, zijn hele eigen leven waar hij nu zo’n grote draai aan heeft gegeven.
De Zwitserse schrijver gebruikt Pascal Mercier als pseudoniem en heet in het echt Peter Bieri. Hij is professor in de filosofie aan de Freie Universität van Berlijn. Onder zijn echte naam publiceerde hij al eerder Perlmanns Zweigen (1995) en Der Klavierstimmer (1998). In Nachttrein naar Lissabon brengt hij op een originele manier de filosofische vragen naar voren over wie we zijn en hoe we ons leven wel of niet kunnen beïnvloeden. Gregorius’ zoektocht naar het leven van Amadeu Prado is niet anders als een zoektocht naar zichzelf. Hij zal er dan ook achterkomen dat, hoeveel hij Prado ook bewondert, hijzelf zo gek nog niet is. De bijziende professor die door zijn ex vrouw oersaai werd gevonden, en zich daarom ook saai tegenover zijn leerlingen voelde, komt dankzij Prado achter een totaal ander zelfbeeld.
Het boek wordt verfraaid door een sobere Portugese sfeer en verhalen over de Portugese verzetsstrijd tijdens het regime van dictator Salazar die het land van 1931 tot 1968 in een ijzeren greep hield. Gregorius is net zo’n grote anti-held als Robert Wohwinkel in Allesbehalve een held van Rudolf Lorenzen. Twijfels en een zeer grote bescheidenheid tekenen beide hoofdpersonen, zodat ze het niet ver in het leven schoppen. Zal de tocht naar Lissabon Gregorius steviger in zijn schoenen zetten, net als het verblijf in Frankrijk Robert Wohwinkel sterker heeft gemaakt? Nachttrein naar Lissabon is een mooi, sfeervol boek waar vertellen en filosoferen naadloos in elkaar overgaan.
Pascal Mercier – Nachttrein naar Portugal (Nachtzug nach Lissabon, vert. Gerda Meijerink), Wereldbibliotheek, 2006
Leestips
Over net zo’n anti-held:
Rudolf Lorenzen – Allesbehalve een held
Over professoren:
John Wiliams – Stoner
Over Portugal en het verzet:
António Lobo Antunes – Preek tot de krokodillen