Feministen in de Griekse mythologie

Vorig jaar verscheen het boek Ariadne van Jennifer Saint, over de Kretenser prinses die Theseus hielp de Minotaurus te verslaan. Een boeiend verhaal over een vrouw die de liefde volgt en hiermee haar ouders en land moet verraden.

Jennifer Saint beschrijft het verhaal vanuit haar eigen – feministische – standpunt: Ariadne beseft dat vrouwen vaak moeten boeten voor de geilheid van de mannelijke goden, of mannen die vrouwen misbruiken voor hun eigen glorie. Pasiphaë, Phaedra, Semele, Medea, Medusa: allemaal slachtoffers van mannelijke ijdelheid. Aan de zijde van Dionysos weet Ariadne een redelijk bestaan op te bouwen waarin ze de rol van vrouw blijft bestuderen, totdat haar zusje Phaedra weer ten tonele verschijnt. Het boek leest heerlijk weg, ondanks dat Ariadne een beetje saai is en pas op het einde eindelijk actie onderneemt. Wat dat betreft is haar zusje Phaedra iets flamboyanter, maar die heeft veel minder stem in het verhaal.

In Klare Lucht Zwart gaf de schrijver David Vann een mythische vrouw, bekend als toverheks, ook haar menselijkheid als vrouw en moeder: Medea, die niet echt als sympathiek bekend staat in de mythologische wereld. Ze verlaat haar huis en familie aan de zijde van Jason, die met haar hulp het gouden vlies had gejat. Ze is verliefd, maar wordt (net als Ariadne) verraden. Godenkind en heks, meedogenloos, maar ook een vrouw die nooit van de brandende liefde heeft geproefd. David Vann wilde haar als een echte vrouw neerzetten, een twijfelend, liefhebbend wezen. Het is alleen haar woede, die haar tot bovenmenselijke daden aanzet: een feeks, een kenau, een feministe. Het is Vann maar deels gelukt haar menselijk te maken, want met al wat ze doet, hadden we haar vanzelf tot een mythisch wezen verheven.

Circe is een andere vrouw van de magie, maar zij is een nimf en die kunnen niet sterven. Madeline Miller gaf in Circe deze nimf wel een jeugd, jeugdzonden en een jeugdliefde. En toverkracht, die Circe ontdekt wanneer ze halsoverkop verliefd wordt op een sterveling. Het lelijke eendje in het goddelijke huishouden blijft knokken voor haar liefde en bestaansrecht, maar gebruikt haar toverkracht verkeerd, waarvoor ze als straf verbannen wordt naar het onbewoonde eilandje Aiaia. Op dit paradijselijke eilandje bestudeert ze kruiden en mengt en kneed ze tot ze een volleerde heks is.

Veel andere mythologische personen komen met hun verhalen langs gezeild in het leven van Circe. Zoals Prometheus, die het vuur van de goden had gestolen om het aan de mensen te geven. Als straf werd hij aan een rots geklonken zodat een adelaar zijn lever kon opeten, die telkens aangroeide.
Het zeemonster van Scylla, die ooit een populaire zee-engte onveilig maakte, blijkt een rivale van Circe te zijn geweest, een nimf wiens schoonheid iedereen opmerkte, ook de verkeerde.
Hermès, roddelaar eerste klas en slinkse boodschapper van de goden, is de eerste die de eenzaamheid van Circe doorbreekt.
Circe mag één keer van het eiland af, om haar zus Pasiphae te bezoeken die moet bevallen en getrouwd is met koning Minos op Kreta.
In het paleis sluit ze een warme vriendschap met Daedalus, beroemd beeldhouwer en architect, die het doolhof op Kreta zal bouwen en wiens zoon Ikarus later zal omkomen tijdens een poging om van Kreta te ontsnappen.
Medea en Jason komen langs om vergeven te worden voor hun zonden.
En er is Odysseus, wiens rondzwervingen na de oorlog van Troje hem en zijn manschappen onder andere naar Aiaia brengen, waar Circe hun een ‘warm’ onthaal geeft.

Met het lezen van deze romans heb je zo je mythische kennis bijgespijkerd. Al die helden, heksen en goden vormden één grote familie en hun verhalen zijn makkelijk aan elkaar te koppelen. Een andere gemene deler is dat ze mythische personages – een prinses, een nimf en een toverheks – hun vrouwelijke waardigheid geven, als moeder en echtgenote/partner. Deze vrouwen laten niet meer met zich sollen. Jennifer Saint’s Ariadne is interessant, Madeline Miller’s Circe is verbluffend boeiend, David Vann’s Klare lucht zwart is van een zeldzame, donkere schoonheid.

Jennifer Saint – Ariadne, (Ariadne, vert. Saskia Peterzon-Kotte), Orlando 2021
Madeline Miller – Circe, (Circe, vert. Miebeth van Horn), Orlando 2018
David Vann – Klare Lucht Zwart, (Bright Air Black, vert. Arjaan en Thijs van Nimwegen), De Bezige Bij 2017