António Lobo Antunes – Dans der verdoemden / Ignacio Martínez de Pisón – Melktanden /
Een wereld van verschil tussen 2 familiesaga’s.
Spetterende Portugese familieroman rond een in verval rakende grootgrondbezitter.
Het verschil tussen twee boeken met een familieverhaal kan niet groter zijn als die tussen het Spaanse Melktanden van Ignacio Martínez de Pisón en het verhaal over een Portugese familie van António Lobo Antunes. Het verhaal over de Spaanse familie Cameroni kabbelt wat voort, maar in Dans der verdoemden vind je geen regel die kan vervelen. Alle bladzijden vormen één groots spetterend vuurwerk van woorden die het verhaal vertellen van een familie in verval.
In beide boeken is de hoofdrol toebedeeld aan de grootvader. Raffaele Cameroni uit Melktanden doet er een heel boek over om zijn zonde toe te geven, in Dans der verdoemden hebben we te maken met een hartvochtige patriach op zijn sterfbed, die grijnzend toekijkt hoe zijn kinderen en kleinkinderen zich de verdoemenis inpraten.
In Dans der verdoemden komen de meeste familieleden aan het woord: kleinkind Ana en haar man de tandarts die lafhartig vreemd gaat, haar broertje die zich als klein kind wat zwak begaafd voordeed en zich altijd verstopte onder tafels en kasten, maar zich later ontpopte als een aan drugs verslaafde kunstenaar, Ana’s moeder die als dochter van een landarbeider trouwde met de achterlijke zoon van de patriarch, een zoon die gefascineerd is door de spoorwegen en de gehele dag bezig is ingebeelde treinen in het huis te laten aankomen en vertrekken, Ana’s tante wiens man geen vrouw in de familie ongemoeid laat, zelfs de geestelijk gehandicapte tante niet, die als een plumpudding de familie opsiert en het hele huis bij elkaar krijste toen haar haar dochter werd ontnomen, het nichtje die als schande van de familie verbannen werd uit het grote familiehuis in Alejento.
In Melktanden is er ook een geestelijk gehandicapt kind, zoontje Paquito, die weliswaar een bron van schaamte voor de vader Raffaele is, maar eerder als een bron van ontroering aan de lezers wordt voorgesteld. Bij de familie Cameroni wordt amper geschreeuwd of gehaat. Het boek staat bol van de sussende pogingen om de familie bij elkaar te houden, in tegenstelling tot de verdoemden, die er juist alles aan doen om hun haat en nijd kenbaar te maken. Of het nu over broers, zussen, ouders of echtgenoten gaat, men maakt elkaar woordelijk af en als het even kan, zouden ze elkaar ook nog doden.
In Melktanden is de foute politieke rol van vader Raffaele Cameroni een bron van ruzie in de familie, maar de Spaanse burgeroorlog wordt net zo tam uitgedrukt als de gehele familiegeschiedenis. Bij de verdoemden klopt het politieke hart luidkeels van de pagina’s. De grootvader, eens een grootgrondbezitter, heeft zijn sterven ingezet zo’n anderhalf jaar nadat de Anjerrevolutie een einde heeft gemaakt aan de macht van de rijken, die zich alles konden permitteren. Hiermee geraakt de familie in verval, belaagd door de communisten. Nu de familiepatriarch het niet meer voor het zeggen heeft, proberen zijn kinderen te redden wat er te redden valt en met de buit naar Spanje te vluchten. Niet dat dit er letterlijk valt de lezen, maar het is wel het hoofdthema van het boek: verval, verraad, haat, nijd en incest, voor António Lobo Antunes symbool aan de oude machthebbers van Portugal.
Het grote verschil tussen beide families die een zwarte historische pagina uit de geschiedenis van hun land achter zich laten, komt vooral tot uiting in de schrijfstijl van beide auteurs. Ignazio Martínez de Pisón duwt het kwalijke verleden met zachte hand naar de achtergrond, terwijl de Portugese schrijver António Lobo Antunes met persoonlijke emoties zich nog altijd druk maakt over een zware tijd die weliswaar voorbij, maar niet vergeten is: zijn woorden spuwen vuur en verderfenis, terwijl Martinez de Pisón’s woorden levenloos over de pagina’s worden gestrooid.
Dans der verdoemden is een magistraal boek waarin de karakters als op en neer springende duiveltjes een dans aanvangen die steeds wilder wordt. Aan het einde van het boek, wanneer de dorpelingen in de straten bezopen en dronken van vrijheid achter een stier aanzitten, rennen de kinderen in het grote familiehuis wanhopig achter de erfenis aan, die echter niet te vinden is. Terwijl ze in het begin van het boek netjes wachten op hun hoofdstuk om hun gal over elkaar heen te spuwen, schreeuwen ze in de laatste hoofdstukken steeds meer door elkaar, mengen de alter ego’s zich steeds fanatieker in het verhaal en beginnen het verleden en het heden elkaar in te halen. Dit is schrijven, dit is literatuur, dit is een verhaal vertellen over een familie met kwaad bloed.
Melktanden steekt hier wel zeer magertjes tegen af. Een bloedeloos verhaal, met saaie woorden, met een totale afwezigheid van interessante beeldtaal en geen lesje te leren over de Spaanse geschiedenis, de Cameroni’s achterlatend als een doorsnee Spaanse familie in een behoorlijk saai boek.
António Lobo Antunes – Dans der verdoemden (Auto dos danados, vert. Harrie Lemmens), Anthos 2009
Inacio Martínez de Pisón – Melktanden (Dientes de leche, vert. Dorotea ter Horst) Signatuur 2009
Leestips
Van António Lobo Antunes:
Als een brandend huis
De glans en pracht van Portugal
Het handboek van de inquisiteurs
Preek tot de krokodillen
Spaanse familie en (burger)oorlogen:
Jaume Cabré – De stemmen van de Pamano
Juan Marsé – Ringo
Almuneda Grandes – Het ijzig hart
Fernando Aramburu – Vaderland
Jaume Cabré – De bekentenis van Adrià
Kristina Goikoetxea Langarika – Evamar
Opmerkelijke Portugese familieroman:
José Luis Peixoto – Het pianokerkhof