Ali Smith – Als niet dan zou

Een literair diner

Engelse roman over een man die zich opsluit in een kamer.

De titel geeft het al aan: dit is niet zomaar een rechttoe rechtaan verhaal, dit is een boek van Ali Smith. Wie HotelwereldDe toevallige, of Meisje ontmoet jongen heeft gelezen, weet zo ongeveer waar hij aan toe is: prachtig proza over meerdere personen die iets gemeenzaams hebben.

De persoon die in Ali Smith’s Als niet dan zou centraal staat, is Miles Garth, die tijdens een diner in een huis in Greenwich (regio Londen in Engeland) naar boven verdwijnt en zich opsluit in de logeerkamer waar hij weigert uit te komen.

Het eerste hoofdstuk ‘Als’ gaat over Anna, die door de wanhopige Gen (Geneviève Lee), eigenaresse van het huis in Greenwich, te hulp wordt geroepen, omdat Gen meent dat Anna Miles goed kent. Anne echter blijkt Miles alleen van school te kennen en kwam hem nader tijdens een schoolreisje naar Parijs.

Het tweede hoofdstuk ‘niet’ gaat over Mark, de man die Miles meebracht naar het etentje in Greenwich. Hij kende Miles niet zo goed, maar had geen zin om alleen naar het etentje van Geneviève en Eric Lee te gaan, en nodigde Miles uit.

Het derde hoofdstuk ‘dan’ gaat over de oude vrouw May Young, die niet naar een verzorgingshuis wil, en vanuit haar ziekenhuisbed mijmert over haar leven en het onbekende meisje dat haar voorleest. Haar connectie met Miles is onduidelijk.

Het laatste hoofdstuk ‘zou’ gaat over het meisje Brooke, die als kind aanwezig was op het beruchte diner in Greenwich, en die als enige contact met Miles wist te leggen.

Eigenlijk komen we niet veel over Miles te weten, noch over zijn beweegredenen om zich op te sluiten in een kamer. Het zijn vooral de andere personages die we leren kennen: Anna en het werk dat haar moreel zo tegenstond, dat ze tenslotte ontslag nam; Mark die wordt geplaagd door de rijmelarij van zijn moeder die al zevenenveertig jaar dood is; May Young die haar leven overdenkt en moeite met de ouderdom heeft en tenslotte Brooke, hyperintelligent, aangetrokken door het observatorium van Greenwich en altijd de volwassenen lastigvalt met haar vragen over van alles en nog wat.

Ze kennen Miles alle vier, twee van hen dragen bij aan het verhaal over het bewuste diner in Greenwich, alle vier leren we ze beter kennen.

Op de achtergrond ruisen de meningen van Ali Smith zelf: een falend systeem om vluchtelingen op te vangen, de blasé-intellectuelen, het accepteren van ouder worden en de jeugd die vol met vragen zit en alle veranderingen met open armen accepteert.

Brooke’s favoriete plek is niet voor niets het Observatorium, daar waar de nulmeridiaan loopt, het uitgangspunt om de wereld te meten: Brooke’s onbevangen, wijsneuzige vragen zijn dan ook een feest om te lezen.

Anna heeft nog iets onbevangens van de jeugd: ze weet dat ze in de problemen zal komen wanneer ze haar baan opzegt, maar ze vertikt het nog langer om de levens van mensen, vluchtelingen in dit geval, samen te vatten op één A-viertje en kiest voor de vrijheid.

Mark is al wat ouder. Hij is verdrietig om de scheiding met zijn vriend en kan het niet laten om – in zijn hoofd of hardop – met woorden te goochelen, zodat mensen met een boog om hem heen gaan. Mark voelt zich aangetrokken door Miles, die tijdens een toneelvoorstelling een per ongeluk afgaande telefoon de hemel in prijst. In een opwelling nodigt hij Miles uit om mee te gaan naar een diner van vrienden in Greenwich.

En dan is er de laatste levensfase: May Young die moeite heeft om haar vrijheid op te geven, die niet wil geloven dat ze de wereld langzaam aan het loslaten is omdat ze zich niet alles meer kan herinneren.

Maar ook krijgen we langzaam aan meer informatie over wat zich afspeelde tijdens ‘Het diner’, wat minstens net zo interessant is als Het diner van Herman Koch. Hier leren we nog meer mensen kennen, zoals de gekleurde ouders van Brooke, die met kalmte hun intelligentie tentoonstellen; Genviève en Eric Lee, snobs die etentjes geven om interessant over te komen en (vooral Geneviève) als de dood zijn om door Miles in een schandaal verwikkeld te raken (of hun mooie antieke deur waarachter Miles zich heeft verschanst, niet willen beschadigen), maar wel een slaatje proberen te slaan uit het feit dat Miles tenslotte toch een media hype wordt; Hannah met haar stelling dat kunst dom is; Bernice die met uitspraken strooit alsof ze de wijsheid in pacht heeft en ga zo maar door. Een zeer vermakelijk diner, waar Ali Smith heerlijk haar gal spuit over al die semi-intellectuelen en hun ‘interessante’ etentjes.

Ali Smith is een meesteres in woorden, zinnen en dialogen bouwen, die samen verhalen vertellen, die weer in één roman gevat kunnen worden: een bijzondere stijl van schrijven en mediteren over de mensen om ons heen. Één gebeurtenis heeft altijd gevolgen, ook al zijn ze klein, maar ze tasten als de rimpels in een stille vijver waarin een steen is gevallen, de hele omgeving aan. Geen sensatie of wereldschokkende gebeurtenissen, maar gewoon: een etentje met gevolgen, terwijl andere levens gewoon doorkabbelen. Het is altijd smullen om een boek van Ali Smith te lezen: een literair diner.

Ali Smith – Als niet dan zou (There but for the, vert. Irving Pardoen en Meindert Burger), Mouria 2011.

Leeslinks

Van dezelfde schrijfster:

Winter
Hotelwereld
De toevallige
Meisje ontmoet jongen

Nog meer verhalen-romans:

David Mitchell – Wolkenatlas
David Mitchell – De geestverwantschap
Daniel Kehlman – Roem
Anthony Marra – De tsaar van liefde en techno