Ali Smith – De toevallige

Alhambra

Een Engels gezin raakt verstoord door de komst van een vreemdelinge.

Astrid Smart is 12 jaar is en is op vakantie met haar broertje, moeder en pleegvader in een huis in Norfolk. Het is een puinhoop, het is een rot dorp, het is een afschuwelijk huis waar ze verblijven. Astrid filmt met haar camera de zonsopgangen en probeert uit te rekenen hoeveel procent van ieders leven zich heeft afgespeeld in de nieuwe eeuw.

Magnus Smart, 17 jaar, is op vakantie. Met zijn zusje Astrid, zijn pleegvader Michael en zijn moeder Eve. Hij weigert zijn kamer uit te komen want hij heeft het moeilijk. Hij voelt zich schuldig aan de zelfmoord van een van zijn klasgenootjes.

Michael Smart is professor in de literatuur op een universiteit. Terwijl hij het Smart-huishouden draaiende houdt op hun vakantieadres, denkt hij aan woordspelingen en laat hij zijn affaires met studentes de revue passeren.

Eve, de moeder, is ook niet tevreden met het vakantiehuis. In plaats van een tuinhuis heeft ze een schuurtje gekregen waar ze in kan schrijven. Ze is een geslaagde auteur van een serie semi-fictie boeken over mensen die in de Tweede Wereldoorlog te vroeg zijn gestorven. Zij geeft ze een tweede leven door ze niet dood te laten gaan. Maar op de vakantieplek lukt het haar niet om één letter op papier te zetten: ze typt op een afgesloten computer.

Dit is de familie Smart die op een goeie dag bezoek krijgt. Van Amber, een mooie vrouw van over de dertig die bij hen aanbelt en vertelt dat ze zo laat is omdat ze autopanne heeft. Michael denkt dat het een vrouw is die Eve komt interviewen. Eve denkt dat het een van die studentes van Michael is waarmee hij iets meer heeft dan alleen een leraar-leerlinge-verhouding. Astrid denkt niets maar is blij met de komst van deze vreemde dame, die meer een meisje is, die met één klap haar verveling doorbreekt. Magnus wordt van een wisse dood gered en wordt voor de eerste keer in zijn leven verleid.

Het gezin bloeit op onder de rake opmerkingen die Amber uitdeelt, het saaie vakantiehuis lijkt even te stralen. Niemand weet waar Amber vandaan komt en wie ze is, maar allen lijken blij te zijn met haar komst.
Ali Smith bewijst met dit boek dat ze niet alleen heel boeiend en mooi kan schrijven, maar ook verhalen kan vertellen. Ze had deze kunst al bewezen met haar vorige roman Hotelwereld waarin verschillende personages hun verhaal doen en uiteindelijk allemaal iets met elkaar te maken hadden, een boek waarin vele verhalen tenslotte tot één vervielen. De toevallige heeft echter één verhaallijn en is ingedeeld in drie delen: het begin, het midden en het einde, de delen van het boek waarin een tijdsprong wordt gemaakt.

Wederom is Ali Smith’s stijl van een genialiteit die weinig schrijvers hebben. Ze jongleert met de taal en zijn geschiedenis, ze tovert met zinnen die een verhaal moeten vormen. In De toevallige is haar stijl één verhaal geworden. Dat van de familie Smart, wiens wankele evenwicht onderuitgaat door de komst van Amber. Ali Smith is niet iemand die rechttoe rechtaan een verhaal vertelt. Ze laat verschillende mensen aan het woord en vergroot het verschil met haar stijl. Dit verschil was in Hotelwereld zeer groot, in De toevallige minder, maar de personages blijven een eigen wereld én stijl behouden.

Eve lijkt alleen met haar carrière bezig te zijn en laat zelfs Michael met andere vrouwen zijn gang gaan. In een van de hoofdstukken interviewt ze zichzelf. Michael die graag de vrouwtjes opzoekt is bezig met schrijvers, de taal en zijn delen zijn soms sonnetten. Magnus is bang voor de nieuwe wereld die hij als volwassene net heeft betreden. Hij raakt gefixeerd op Amber en vraagt zich af wat zij is: een engel? De mooiste rol is echter weggelegd voor Astrid, een meisje dat duizendenéén vragen heeft over de wereld en zijn natuur, de oorlogen, de mensen. Zij is zo’n treffende stem in het boek dat ze al snel de meeste sympathie van de lezer zal krijgen.

En dan is er Amber die alles recht voor z’n raap zegt, geen remmingen heeft en ook ijskoud de camera van Astrid kan weggooien. Zij is de catharsis van het verhaal, maar ook degene die de personages uit hun tenten lokt. Eve voelt zich gevlijd met haar aandacht en een bijna omhelzing, Michael voelt de seksuele spanning maar krijgt geen poot om op te staan, Magnus wordt door zijn ontmaagding voorgoed een volwassene, Astrid heeft een nieuw object onder haar ogen waarover ze duizenden vragen en antwoorden kan fantaseren.

Amber is geboren in de bioscoop Alhambra, valt meerdere malen te lezen in de anonieme tussenstukjes. Ze is geboren “in een tijd van licht, snelheid, celluloid.” Film speelt een rol in het boek, talrijke titels van en uitspraken uit films sieren het verhaal. De toevallige’lijkt op Paolo Pasolini’s film Theorem (1968) waarin een onverwachte gast een gezin doet wankelen op zijn grondvesten. Met acteur Terrence Stamp als de onverwachte gast die ook in het boek niet onbenoemd blijft. Astrid filmt en laat haar films ontwikkelen, maar het resultaat is slechts herinnering: Amber is onfilmbaar geworden.

Zo zijn er talloze items waar je je als lezer tijdens het lezen over kan verwonderen. De hoofdlijn is duidelijk, de afloop niet want hij vormt een nieuw begin. De lezer moet zelf stukjes van de puzzel in elkaar leggen, maar dan nog zou ieder weer zijn eigen verhaal maken. Ali Smith weet met haar boek de fantasie los te krijgen van de lezer. Ze weet dankzij haar levendige woorden en zinnen de lezer te charmeren, ze bindt de lezer aan haar boek met haar ontroerende verhaal. Wie wil nog meer in een boek?

Ali Smith – De toevallige (The accidental, vert. Irving Pardoel) Mouria 2005

Leeslinks

Van dezelfde schrijfster:

Winter
Hotelwereld
Als niet dan zou
Meisje ontmoet jongen

Over een ander gezin dat verandert door een gast:

Nicola Barker – De zomergast

Een Amerikaans gezin verhuist naar Wenen:

John Irving – Hotel New Hampshire