Drie vriendinnen
Duitse roman over drie vriendinnen, racisme en op de achtergrond het NSU-proces.
Je hebt in Duitsland een aantal schrijfsters met immigratieachtergrond die onderwerpen zoals racisme of transgenders niet schuwt. Ze vormen een welkome nieuwe stem in literatuurland. De Turkse schrijfster Elif Shafak heeft ook al veel geschreven over transgenders en uitsluiting. Maar de jonge generatie Duitse schrijfsters hanteert bovendien een krachtige schrijfstijl van ingetogen woede en rauwheid. Zoals Hengameh Yaghoobifarah in haar roman Het ministerie van dromen. Ook Shida Bazyar, een in Duitsland geboren schrijfster met Iraanse roots, past in dit rijtje. In haar tweede roman toont ze een onderkoelde kwaadheid over alles wat naar racisme ruikt. Voor beide dames is extreem rechts de grootste vijand.
Net als in Het schaarse licht van Nino Haratischwili treffen drie vriendinnen elkaar nadat ze elkaar een tijdje niet hebben gezien. Ze zijn opgegroeid in dezelfde wijk in Berlijn en hebben alledrie een verschillende buitenlandse achtergrond. Hun verleden verbergt geen geheimen, noch vallen er dingen goed te maken tussen de drie, zoals in Het schaarse licht. Alles is koek en ei, ze zijn uitgenodigd op een bruiloft en vullen de tijd met uitgaan, herinneringen ophalen, lachen en drank.
Het boek opent met een krantenartikel over een brand in de Bornemannstr., die zou zijn aangestoken door Saya M., een volgens het artikel geradicaliseerde moslim. Daarna komt de vertelster aan het woord, die wacht op haar vriendin Saya M., die uit de gevangenis moet komen.
Dan gaan we terug in de tijd, toen Saya verslag aan haar vriendinnen deed over haar vlucht naar Berlijn, die ze naast een neofascist doorbracht. Haar hilarische verhaal over haar medepassagiers lijkt een gewone anekdote, maar zal verstrekkende gevolgen hebben.
Hani werkt bij een organisatie voor dierenbescherming, waar ze meer doet dan waarvoor ze is aangenomen en waarvoor ze wordt betaald. Saya geeft cursussen op scholen voor vervolgopleidingen, maar zo maatschappijkritisch als ze is, legt ze veel van haar eigen strijd in haar cursussen, zoals racisme altijd een onderwerp is dat ze aankaart. En er is de vertelster, Kasih, net afgestudeerd als sociologe, maar een baan kan ze niet vinden. Ook haar relatie is net op de klippen gelopen. Met een blank vriendje. Tijdens deze relatie voelde ze zich even helemaal geaccepteerd in de maatschappij. Nu gelden haar zorgen haar vriendinnen: Hani die zich laat uitbuiten op het werk en de licht ontvlambare Saya, die fel reageert op alles wat haar niet aanstaat.
Dan speelt ook nog eens het jarenlang slepende proces (2013 – 2021) tegen leden van NSU (Nationalsozialistischer Untergrund), een extreem rechtse terreurgroep die in Duitsland verantwoordelijk was voor 43 moordaanslagen en 15 roofovervallen, gericht tegen ‘buitenlanders’. De drie vriendinnen blijven via een nieuws-app op hun telefoon op de hoogte van alles wat er zich in de rechtszaal afspeelt, zoals ook van het feit dat het lijkt alsof de aangeklaagden hun daden niet volledig wordt aangerekend. Kasih doet er alles aan om Saya rustig te houden, zodat het niet tot een uitbarsting komt wegens al die ongerechtigheid.
En zo blijft deze roman spannend. We weten wat er uiteindelijk zal gebeuren – maar niet hoe en wat. Over drie vriendinnen die leed en vreugde in hun jeugd hebben gedeeld en nu, ouder geworden, nog steeds om elkaar geven en nog steeds niet helemaal uit de voeten kunnen met hun problemen. De vriendschap is weliswaar minder heftig dan die tussen de drie vriendinnen in Het schaarse licht, maar evenzogoed gaat het over een vriendschap met gevoelige eigenschappen.
Kasih vermeldt zo min mogelijk kleur, noemt noch de naam van de landen van herkomst, noch de steden waarin het verhaal speelt. Zij kent de lezer niet, de lezer moet ook niet denken de hoofdpersonen van deze roman te kennen. Kasih is expliciet in haar woorden naar de lezers. Ze doet er ook niets aan om het vertrouwen van de lezer te winnen en geeft ruiterlijk toe dat zelfs het verhaal onbetrouwbaar is.
Toch blijft er een sterk verhaal over waarin vooral de explosieve Saya in de schijnwerpers staat. Daarbij hanteert de schrijfster een heerlijke recht-door-zee stijl waarbij ze niemand spaart. Over de nog steeds trieste ongelijkheid in onze maatschappij. Een mooie, eigentijdse roman, die – mijns inziens – terecht op de longlist van de Deutschen Buchpreis 2021 belandde.
Shida Bazyar – Vuur (Drei Kameradinnen, vert. Irene Dirkes), Nieuw Amsterdam 2023
Leestips
Een andere vurige roman uit Duitsland over dezelfde onderwerpen:
Hengameh Yaghoobifarah – Het Ministerie van Dromen
Een totaal andere, maar ook ‘vurig’ geschreven Duitse roman:
Helene Hegemann – Axolotl Roadkill
De strijd van immigranten:
Monica Ali – Brick Lane
Kamila Shamsie – Huis in brand
Nhung Dam – Duizend vaders
Ocean Vuong – Op aarde schitteren we even
Over racisme:
Chimamanda Ngozi Adichie – Amerikanah
Over drie vriendinnen:
Nino Haratischwili – Het schaarse licht