Taiga muziek
Verhalen over piano’s in Siberië.
Soms komen er zulke intrigerende titels voorbij, dat je dat boek alleen daarom al wilt lezen. Moon Tiger van Penelope Lively was er zo eentje, en ik werd absoluut niet teleurgesteld. De verdwenen piano’s van Siberië was de volgende. Ik lees normaal geen non-fictie, maar fragiele piano’s in het ijskoude Siberië haalden me over de streep. Ook al was het boek geen fictie, mijn nieuwsgierigheid was te groot.
Siberië roept beelden op van besneeuwde taiga’s, wolven, beren en zeldzame Siberische tijgers. In de literatuur is Siberië beter bekend om de droevige verhalen van de gevangeniskampen, de zogenaamde goelags, zoals De Goulag Archipel van Aleksander Solzjenitsyn. Siberië is ook dat deel van Rusland waarin de laatste tsaar Nicolaas II en zijn familie werden vermoord. Siberië is een onnoemlijk groot stuk land, waarvan delen makkelijk voor het einde van de wereld kunnen doorgaan en vaak ook zo genoemd worden.
In die onmetelijke natuur, waarin goelags zich vulden met bannelingen en vervolgens steden uit de grond werden gestampt om grondstoffen te delven, daar klonk altijd wel ergens muziek. Het intrigerende affiche van de film De piano van Jane Campion, over een Britse vrouw die met dochtertje en piano naar haar bruidegom in Nieuw Zeeland reist, laat een piano zien op een mistig desolaat strand, aan een ruige zee, waar de vrouw met haar andere bezittingen aan land is gezet. Zulke plaatjes haal je je ook voor de geest, wanneer je leest over hoe piano’s werden vervoerd naar de verste gebieden in Siberië: per slede, bootjes, paarden, al wat maar voorhanden was en dit dwars door een klimaat, waar een pianoliefhebber zijn instrument nimmer aan zou willen blootstellen.
Maar er waren genoeg mensen die er alles aan deden om hun piano daar te krijgen waar zij een nieuw leven begonnen. Zoals prinses Maria Volkonsky, die vrijwillig haar man in ballingschap in Siberië volgde en een piano meenam, om muziekavonden te organiseren. Het boek staat vol met heerlijke verhalen over piano’s die op de een of andere manier, heel ver van het moderne leven, een plek vonden in een dun bevolkt gebied, waar ze even in de spotlights stonden, totdat politieke of klimatologische omstandigheden hen verdreven naar tochtige achterkamertjes, ijskoude kelders of een pianokerkhof. Regelmatig werd zo’n piano ook aangeschaft, omdat men juist de mondaine wereld in huis wilde halen, om een schijn op te houden dat ook plekken in Siberië meetelden in de wereld.
Frivole componisten zoals Franz Lizst en Frederik Chopin deden de mensen naar piano’s verlangen, net zoals de Russische componisten Tsjaikovsky, Rachmaninov and Shostakovich pianospelers stimuleerden. Nadat de eerste buitenlandse piano’s waren geïmporteerd, duurde het niet lang of ook Rusland maakte piano’s, waarvan enkelen niet onderdeden voor Europese exemplaren.
Het boek Tsjaikovskistraat 40 van Pieter Waterdrinker is non-fictie, maar voor iedereen die nieuwsgierig is naar het Russische leven, leest dit boek als het eten van een romige chocoladetaart. Roberts doet hetzelfde met haar speurtocht naar piano’s in Siberië. Ze neemt de lezer bij de hand en zeilt langs de geschiedenis, van verhalen over Katherina de Grote die begon met het importeren van piano’s, de moord op de Romanov’s, minder bekende muzikanten die worden herinnerd door een aantal mensen, tot de gevangeniskampen van Stalin. In plaats van stil te staan bij de meestal trieste geschiedenis van dit deel van de wereld, probeert Roberts de schoonheid in te zien van de ruige natuur en zijn bewoners, de meesten met een bewogen achtergrond. Het werkt: Siberië blijkt opeens een plek te zijn op de wereld, onderbelicht, sensueel, avontuurlijk en zo aantrekkelijk. Dankzij Roberts verhalen en haar jacht op de verloren piano’s van Siberië.
Sophy Roberts – De verdwenen piano’s van Siberië (The Lost Pianos of Siberia, vert. Robbert-Jan Henkes) Ambo/Anthos 2021
Leestips
Wat meer over het Russische leven
Pieter Waterdrinker – Tsjaikovskistraat 40
Piano’s
Daniel Mason – De pianostemmer
Olivier Pourriol – Mefistowals
José Luis Peixoto – Het pianokerkhof
Jane Campion – De piano
Over een tar
Yasmine Ghata – De tar van mijn vader
Een beetje over Siberië:
Anthony Marra – De tsaar van liefde en techno
Juri Rytcheü – Teryky