en
Soseki Natsume – Kokoro: de wegen van het hart
Liefde maakt veel kapot
Misschien is het wel het grootste thema uit de literatuur: liefde. In de goedkope romanseries is de afloop meestal goed: twee geliefden vinden elkaar na de nodige trammelant. In de literatuur is een mislukte liefde echter nog geliefder: het biedt de schrijver een mogelijkheid om nog meer drama te creëeren. In de twee volgende boeken is het onderwerp misschien geen al te grote liefde, maar wel een liefde die personen verandert: de een laat de jaloezie een ravage aanrichten, de ander ziet zijn wereld ineenstorten wanneer de geheime liefde uitkomt.
Zowel de Japanse schrijver Soseki Natsume als de Duitse schrijver Uwe Timm hebben een uitvoerig verhaal rondom de macht van begeerte gecreëerd. In Kokoro: de wegen van het hart van Natsume is het een verhaal over twee mannen die een vriendschapsrelatie onderhouden. De ik-persoon van het boek, een student in Tokyo, ziet de andere, wat oudere man als een soort mentor en noemt hem dan ook Sensei. Sensei is een mysterieuze man die zijn verleden niet snel prijsgeeft. Wanneer hij dat uiteindelijk doet, blijkt dat een liefde hem fataal werd en worden er voor de student veel vragen beantwoord.
In De macht van begeerte schrijft Uwe Timm over Eschenbach, een man die natuuropzichter is op een piepklein waddeneiland. In zijn eenvoudige hut wordt hij regelmatig bezocht door spoken uit het verleden. Met de komst van een vrouw wordt hij nog harder geconfronteerd met zijn leven, waarin een gepassioneerde liefde speelde, die veel kapot maakte.
Uwe Timms vorige boeken zijn allen historisch getint: De ontdekking van de curryworst gaat over het einde van de Tweede Wereldoorlog en Rood gaat over de idealen uit de jaren ’60. Mijn broer bijvoorbeeld is al veel persoonlijker: in dit boek onderzoekt Timm de beweegredenen van zijn broer om bij de Waffen-SS te gaan. In Macht van begeerte vinden we geen oorlog, noch veel idealen terug. Het gaat over normale mensen in een normaal leven, ook al gaan er veel relaties en huwelijken stuk. De twee geliefden hebben geen spijt van hun kortdurende relatie met verstrekkende gevolgen: buitenechtelijke relaties maken deel uit van het normale leven, hoeveel gevolgen die dan ook kunnen hebben. Het is duidelijk een tijdsbeeld dat Timm wil neerzetten: over de woelige wegen van het leven zonder al te veel idealen, waarin je het ene moment rijk bent en een vrouw hebt, en het andere moment weer in een eenvoudige hut woont en de liefde je door de vingers is geglipt.
Natsume’s verhaal speelt echter in een andere cultuur én in een ander tijdperk. Het boek werd in 1916 in Japan gepubliceerd en geldt als een van de klassiekers van de Japanse literatuur. Het speelt aan het einde van de Meiji periode (1912), toen Japan op de drempel stond om een meer Westers leven te omarmen. De personages uit zijn roman Kokoro leven dan ook op de grens van tradities en meer individuele vrijheid. Vooral Sensei en zijn vriend K laten hun leven leiden door een zware moraal die voor die tijden gold, waarin bijvoorbeeld de familiebanden sterk telden. De student echter geniet al meer individuele vrijheid en is minder gebonden aan zijn familie. Terwijl Sensei zichzelf nooit kan vergeven wat er is gebeurd, en hij lering trekt uit de dood van keizer Meiji en de hierop volgende zelfmoord van generaal Nogi Maresuke, is de student duidelijk veel minder onder de indruk van het einde van het keizerrijk Meiji.
En dat is dan ook meteen het grote verschil tussen de twee verhalen. De macht van begeerte is een simpel epos over een aantal mensen, wiens leven overhoop wordt gehaald door de liefde, waarna het leven gewoon verder gaat. Het bevat niet veel thema’s en is beslist niet het beste boek van Uwe Timm. Kokoro heeft echter wel een grote morele uitstraling: over schuld en boete, over goed en slecht, met diverse thema’s zoals de overgang van een traditioneel keizerrijk naar een moderne staat. Toen de jaloezie zijn werk had verricht, ging het leven juist niet gewoon door, maar was het de rede dat Sensei zich een levende dode voelde en daar zijn leven naar inrichtte. Kokoro wordt beschouwd als het beste werk van Natsume.
Beide schrijvers laten hun verhaal heel langzaam naar de ontknoping toelopen. Vooral Uwe Timm heeft de neiging om lange zijpaden in te slaan, die het eigenlijke verhaal behoorlijk afremmen, omdat ze niet echt meebouwen aan de kern. Ook Natsume’s verhaal heeft een heel lange adem, voordat in het laatste hoofdstuk wordt prijsgegeven waarover het verhaal gaat. Maar Kokoro zit zo vol met andere thema’s en tijdsbeelden die er allemaal toe doen: die lange aanloop maakt de fundering alleen maar steviger. Voor beide verhalen geldt wel: slow reading.
Uwe Timm – De macht van begeerte (Vogelweide, vert. Gerrit Bussink), Podium 2014
Soseki Natsume – Kokoro: de wegen van het hart (Kokoro, vert. Luk van Haute), Lebowksi Publishers 2014
Leeslinks
Van Uwe Timm:
De ontdekking van de curryworst
Rood
Icarië
Tussen Japanse tradities en het moderne leven:
Junichiro Tanizaki – Stille sneeuwval
Allan Spence – De drijvende wereld
Yukio Mishima – Een zeeman door de zee verstoten