“Leven is dus een kwestie van tijd, van timing”
Amerikaans/Vietnamese roman over het leven van een Vietnamese immigrantenzoon.
Het eerste boek dat de Vietnamese immigrant Ocean Vuong uitbracht in Amerika was een gelauwerde dichtbundel: Night Sky with Exit Wounds. Hierin verbindt deze jonge schrijver onlosmakelijk woorden en gevoelens, die te maken hebben met zijn moeder, zijn Vietnamese achtergrond, immigratie en de ontdekking van homo zijn. Dezelfde thema’s en veel van deze woorden vinden we terug in zijn ook al veel geprezen debuutroman Op aarde schitteren we even.
Het verhaal is in de vorm van een brief aan zijn moeder. Ook al kan die niet lezen: misschien komt ze ooit in een nieuw leven terug bij ouders met een huis en een gevulde bibliotheek, waar ze dit boek dan ontdekt en ze alsnog over hun leven kan lezen.
Het leven van grootmoeder Lan, ma Rose (zoals ze in Amerika heet) en zoon Hondje gaat absoluut niet over rozen. Zie maar eens het Amerikaanse leven eigen te worden met een getraumatiseerde moeder en een schizofrene oma uit Vietnam, beide getekend door de oorlog. Oma moet meer dan eens tussenbeide komen om Hondje te redden van Rose, die haar werkende leven slijt in een door chemicaliën vergiftigde nagelsalon.
Hondje had wel eens vraagtekens bij zijn naam gezet, maar de uitleg van Lan waarom hij zo is genoemd, is mooi en begrijpelijk. Het is een van de vele verhalen die opduiken in zijn brievenschrijverij, over hoe hij opgroeit in het Amerikaanse Hartfield in Connecticut en hoe hij zijn eerste liefde ondergaat. Het wordt niet rechtlijnig verteld, maar het boek blinkt uit in allerhande verhalen, mijmeringen, herinneringen en, waar de herinneringen tekortschieten, voorstellingen. Over het leven van zijn moeder en grootmoeder, nauw verbonden met de Vietnamese oorlog.
Ook de gevoelens stuiteren alle kanten op: angst, tederheid, pijn, onzekerheid, met de tegenstelling haat en liefde voorop. Oorlogsgeweld en huiselijk geweld, Hondje is er aan gewend. Die vuurspuwende oorlog, als een donkere ondergrond. Bloed vloeit er net zoveel als er liefde speelt. Een donkere roman, waarin zoveel tederheid speelt. Want ook al noemt Hondje zijn moeder Rose soms een monster, hij houdt met heel zijn hart en zaligheid van haar. En tenslotte draait deze prachtige roman om haar, de vrouw die ontegenzeggelijk veel van Hondje houdt, maar zich soms laat overmeesteren door radeloze gedachten die haar gewelddadig maken.
Dan is er de eerste liefde, die schuchter ontluikt wanneer Hondje Trevor ontmoet, de kleinzoon van de eigenaar van de tabaksplantage, waar Hondje zijn eerste baan heeft gevonden. Hondje kan het nauwelijks geloven, maar het is iemand die, ook al gebruikt hij drugs en doet heel stoer, hem ziet staan. De eerste liefdesbetuigingen ondergaat hij gelaten, hij is tenslotte gewend aan een underdog-positie, tot het moment dat hij zich realiseert dat ruige liefde ook voort kan komen uit liefde. Net zoals zijn moeder van alles naar zijn hoofd kan slingeren, maar wel van hem houdt.
De tussen Canada, Amerika en Centraal-Mexico heen en weer trekkende monarchvlinders fladderen door het verhaal, vluchtend voor de wolken napalm in Vietnam, om in Amerika ongestoord in een schone, blauwe lucht te kunnen vliegen. Ook de vader van de bekende golfer Tiger Woods, Earl Woods, een officier in het Amerikaanse leger die zijn strepen in Vietnam verdiende, flitst door het verhaal. Het immigrantenthema heeft zelfs onderhoudende kanten, ook al staat er vaak een oorlog in de weg.
Misschien wel de mooiste stukken zijn de beschrijvingen over de liefde tussen Hondje en Trevor: een beleving van exploderende woorden en gevoelens. Een prachtige ode aan een eerste liefde, die dieper ging dan ze zelf toegaven.
Het is een aangrijpende immigrantenroman, die maar weer eens toont welke diepe sporen een oorlog kan nalaten. Het is de zware weg die Ocean Vuong zelf heeft moeten afleggen, autobiografische gegevens te over in zijn poëzie. De gevoelswaarde van deze roman is te vergelijken met Een klein leven van Hanya Yanagihara: zwart, zwaar, maar ook met de luchtigheid van een fladderende monarchvlinder, die eenmaal gemigreerd, het aan zijn kroost overlaat, terug te vliegen. Zo kan iedereen op aarde een keer schitteren, ook al heb ik het gevoel dat Ocean Vuong dat meer dan één keer gaat doen met zijn aangrijpende en mooie boeken.
Ocean Vuong – Op aarde schitteren we even (On Earth We’re Briefly Gorgeous, vert. Johannes Jonkers), Hollands Diep 2019
Leestips
Over een andere Vietnamese immigrant in Amerika:
Viet Thanh Nguyen – De sympathisant
Vietnamese immigranten in Nederland en Frankrijk:
Linda Lê – De schikgodinnen
Nhung Dam – Duizend vaders
Over de oorlog in Vietnam:
Denis Johnson – Een zuil van rook
Over een stukje Vietnamoorlog:
Johan Harstad – Max, Mischa & het Tet-offensief
Aangrijpend verhaal over een mannenliefde in Caïro:
Éric Chacour – Wat ik van je weet
Immigrantenleven:
Aravind Adiga – Gratie
Tash Aw – Wij, de overlevenden
Mahir Guven – Broer
Chimamanda Ngozie Adichie – Amerikanah