Een verderfelijk boek
Ierse roman over één dag in Dublin en die de Odyseus van Homeros volgt.
Ulysses, vernoemd naar de held in Odysseus van Homeros is een van de bekendste boeken uit de vorige eeuw. Het boek steekt op veel niveaus hoog boven andere literatuur uit: de verschillende stijlen, taalspelen, variëteit aan dialecten en klankeffecten zijn net zo belangrijk in dit boek als het verhaal zelf.
Leopold Bloom, een joodse colporteur van advertenties, dwaalt als Odysseus op 16 juni 1904 door zijn woonplaats Dublin. Een deel van de dag trekt hij op met Stephen Dedalus, een student die kunstenaar wil zijn, die hij op het eind van de dag beschouwt als zijn nooit gekregen zoon. Bloom gaat naar een begrafenis, naar de kroeg, met Stephen bezoekt hij een bordeel en hij gaat naar het strand waar hij wat vrouwen begluurt. Het boek eindigt wanneer hij weer in bed stapt bij zijn vrouw Molly, die dan een van de meeslependste monologen uit de literatuur houdt.
Terwijl de held van Homeros langs de Griekse kust allerlei heldendaden verrichtte, waar hij 10 jaar over deed, lijkt de anti-held van Joyce in één dag alleen wat in zijn stad rond te slenteren. Odysseus wordt opgewacht door zijn trouwe vrouw Penelope, terwijl Molly Bloom juist terugkijkt op al haar buitenechtelijke avontuurtjes. Beide hoofdpersonen, Odysseus en Leopold Bloom genieten echter allebei beroemdheid.
De dagelijkse dingen van Bloom heeft Joyce in zijn boek onsterfelijk gemaakt, door zijn pen die als een Anton Pieck het gezapige Ierse Dublin genadeloos neerzet. En door de onderhoudende gesprekken en filosofische mijmeringen die de dag vullen. De populariteit van het boek is te danken aan zowel zijn eigenzinnige stijl, het onderwerp van een fors verhaal dat zich afspeelt in de tijdsduur van één dag, de karakteristieke persoonlijkheid van Leopold Bloom en tenslotte ging het uitgeven van het boek niet zonder slag of stoot.
De twee hoofdpersonages, Leopold Bloom en Stephen Dedalus, vertegenwoordigen de schrijver op de leeftijd dat hij Ulysses voltooide en op jongere leeftijd, toen Joyce nog vol zat met idealen.
James Joyce die opgroeide in Dublin, vertrok vanaf 1904 definitief naar andere landen. Hij woonde in Zwitserland, Italië en Frankrijk (Parijs). Hij schreef zeven jaar aan zijn Ulysses, die hij bijschaafde en bijvijlde, naarmate de kritiek en zijn eigen ambities hem daartoe zette. In 1918 begon het Amerikaanse tijdschrift uit New York, The Little Review, met afleveringen van Ulysses te publiceren. Totdat critici het verhaal te verderfelijk vonden, de uitgever een proces aan zijn broek kreeg en het verhaal verboden werd in Amerika. In 1922 werd het boek door de Parijse uitgever Shakespeare and Company uiteindelijk op de markt gezet, maar het zou nog 11 jaar duren eer een Amerikaanse rechter had uitgemaakt dat het boek ook in Amerika zou mogen verschijnen. Het katholieke Ierland had nog veel meer tijd nodig om zich te realiseren dat het een schrijver had voortgebracht die Dublin eeuwige roem had gebracht. Daar bleef Joyce’ werk tot in de jaren zestig nog op de zwarte lijst van de kerk staan.
De beruchte ‘Woolsey Decision’ (1933) van de Amerikaanse rechter John Woolsey zou nog jaren in edities van Ulysses worden afgedrukt. Hierin oordeelde de rechter dat het boek niet obsceen was o.a. omdat de auteur geen pornografische intenties aan de dag legde, het werk in zijn geheel zou moeten worden beoordeeld en het al algemeen als een literair meesterwerk werd gezien en dat bovendien het boek voor de gemiddelde mens geen nadelige uitwerkingen had.
James Joyce heeft het een en ander aan de stijl van Ulysses gesleuteld opdat critici het accepteerden, maar ook hield hij niet op zijn stijl te verbeteren, tot grote wanhoop van de Franse drukproevers waar het werk voor het eerst ter perse ging. De zogenaamde ‘obscene’ scènes wist hij steeds beter te verbloemen achter andere woorden en dat kwam de kwaliteit van het boek alleen maar ten goede. Zijn experimenteer-talent met taal en stijl vond tenslotte zijn hoogtepunt in zijn laatste boek Finnegans Wake, dat in 1939 werd gepubliceerd. Hierin werden zoveel stijlen, talen en genres gebruikt dat het werkelijke verhaal rond een kroegbaas teloorgaat in woorden en volgens sommige mensen het boek hierdoor een onleesbaar meesterwerk is. Volgens James Joyce zelf was het driehonderd jaar voer voor de academici.
Ulysses is over het algemeen wel toegankelijk voor alle lezers. Het verschilt per hoofdstuk, dat iedere keer een andere stijl heeft. Bovendien heeft het zoveel humor dat je het boek gewoon op je af moet laten komen, ook al verzint Joyce de woorden waar je bij staat. Het wordt beschouwd als een meesterwerk en als een van de geestigste boeken van de afgelopen eeuw.
Ulysses is een roman waarvan vele mensen de titel kennen, maar niet iedereen het boek heeft gelezen. Het telt meer dan 800 pagina’s, is geen boek dat je in één ruk uitleest, en er zijn vele ‘Ulysses-kenners’ die beweren alles van het boek te weten. 16 juni is Bloomsday in Dublin dat vele Ulysses-bedevaarders naar Ierland trekt. Keer op keer breken vertalers hun hoofd over dit opmerkelijke boek. En keer op keer nemen mensen zich voor eindelijk Ulysses te gaan lezen. Kortom, in alle opzichten een meesterwerk dat een onbetwiste hoge plaats heeft in de top-10 van literaire klassiekers.
James Joyce – Ulysses (1922), (Ulysses, vert. Paul Claes en Mon Nys), De Bezige Bij 2005
Leeslinks:
Directe invloed van Joyce:
Malcolm Lowry – Onder de vulkaan
Italo Svevo – Bekentenissen van Zeno
Over een Leopold Bloom op Majorca:
Albert Vigoleis Thelen – Het eiland van het tweede gezicht