Op naar het beloofde land
IJslandse roman over een boer die het mormoonse geloof gaat uitproberen.
Op een dag wordt het gezin van Steen van Helling op hun boerderij verrast met de mysterieuze geboorte van een heel mooi paardje. Het paardje is zo bijzonder dat Steen op een dag besluit iets speciaals te doen. Hij reist naar Dingvelden waar de koning van Denemarken, Christiaan Wilhemszoon, wordt verwacht. Op deze reis ontmoet Steen bisschop Thjodrek, een rondreizende mormoon die probeert zijn geloof aan de IJslandse bevolking te slijten. Jaren later besluit Steen op een volgende missie te gaan: hij zal de uitnodiging van de koning van Denemarken honoreren en een bezoek brengen aan Kopenhagen en het koninklijke paleis. Op deze reis ontmoet Steen alweer bisschop Thjodrek en dit zet hem aan het denken. Hij wordt nieuwsgierig naar het paradijs op aarde waarover Thjodrek vertelt en besluit het met eigen ogen te gaan zien. Hij vertrekt naar Amerika waar de mormonen in de staat Utah hun stad Zion (Salt Lake City) hebben gesticht.
Zo komt het dat zijn gezin – vrouw, dochter en zoon – het lange tijd zonder hun vader moeten doen. De eens zo prachtige boerderij Onder Steenhelling raakt in verval, de dochter wordt met kind geschopt en het gezin moet zich tot de armoedezorg wenden.
Halldór Laxness (1902-1998) is een van de grootste schrijvers van IJsland. Hij groeide op op een boerderij op het platteland, maar eenmaal volwassen zwierf hij door heel Europa en reisde o.a. naar Amerika en Rusland. In zijn leven was hij zelf zoekende naar het ware paradijs. Hij werd eerst katholiek en vervolgens werd hij een fervente aanhanger van het socialisme. Nadat hij het communisme had zien falen tijdens een reis naar Rusland ging hij op zoek naar andere godsdiensten zoals het taoïsme.
Het herwonnen paradijs is duidelijk een roman uit de tijd (1960) dat hij zoekende was naar weer een nieuwe godsdienst of een leer waarin hij zich kon vinden. Het verhaal zelf schreef hij naar aanleiding van de IJslandse boer Eirik Olafsson, die op zoek was naar het beloofde land, een verhaal dat hij in zijn jeugd had horen vertellen. 30 jaar later, wanneer hij zelf nog steeds zoekende is, besluit hij er een roman over te schrijven. Het verhaal is geheel gefantaseerd en is beïnvloed door IJslandse saga en legendes.
Laxness schrijft meestal over de boeren en de vissers van IJsland, de armste bevolkingsgroep. Zijn woorden vormen vaak een aanklacht tegen de rijkere mensen of het systeem dat hen arm houdt. Ook deze roman is hierin geen uitzondering. Hoewel Steen van Helling niet de armste is, is er duidelijk het verschil tussen hem en de rijke paardenhandelaar Björn van Leem of de machtige Districtsvoorzitter Benediktsen. Toch durft Steen nee te zeggen tegen hen wanneer ze het prachtige paard Krapi willen kopen. Steen is een trotse boer die zich niet zo snel laat knechten. Later laat hij zich ook niet zomaar in de luren leggen door de godsdienst van de mormonen.
Ook in zijn schrijfstijl legt Laxness er alles in om deze verhoudingen aan te scherpen. Hij gebruikt ironische humor om zijn zinnen te kleuren. Daarom is het een genoegen om Het herwonnen paradijs te lezen. Niet alleen als een geschiedenisles over een groep pioniers van Amerika, of als een sfeervol beeld van IJsland. De stijl is bijzonder onderhoudend en maakt dat het verhaal op generlei wijze saai wordt.
In 1955 kreeg Halldór Laxness de nobelprijs voor literatuur, o.a. mede dankzij de roman Onafhankelijke mensen. Het herwonnen paradijs werd in 1960 voor het eerst gepubliceerd en benadrukte nog eens dat Laxness zeker de Nobelprijs waard was.
Halldór Laxness – Het herwonnen paradijs (Paradísarheimt, vertaling en nawoord: Marcel Otten) De Geus, 2004
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
Aan de voet van de gletsjer
Onafhankelijke mensen
De klok van IJsland
Nog meer over de mormonen:
Alissa York – Vreemde ogen
Op zoek naar het paradijs:
John Treherne – Het roestvrije paradijs
Aldous Huxley – Island
John McGahern – Aan het meer
T.C. Boyle – Verloren nachten
Isabel Allende – Fortuna’s dochter
Alex Garland – Het strand
Harmen Lustig – De hemel is niet ver meer
Henry D. Thoreaux – Walden, burgerlijke ongehoorzaamheid