Mens en oorlog
Roman over Russische geheime agent die een oude vriendin probeert op te sporen.
Zijn eerste herinneringen van zijn leven betreffen een huis in Kaukasië, waar de huiskamer gedomineerd wordt door een grote steen. Vervolgens is er een vrouw die hem in zijn armen neemt en angstig door een bos rent. Pas op veel latere leeftijd verneemt hij zijn voorgeschiedenis: over zijn grootvader Nicolaï, die nadat hij van het front kwam en de mensen het verschil niet meer zagen tussen de Roden, de Witten en de anarchisten, een zwangere vrouw redde uit de aarde waarin ze levend was begraven, over zijn vader Pavel, die de afschuwelijke Tweede Wereldoorlog als frontlinie-soldaat overleefde, maar het regime van Stalin niet.
Hijzelf is militaire arts, maar toen hij naar een van de oorlogen in Afrika was uitgezonden, ontmoette hij daar Chakh, die hem een nieuw leven en een nieuwe identiteit aanbood. Als geheim agent komt hij zo weer in alle oorlogen van de wereld terecht, maar leert hij ook de Vrije Wereld, die van het Westen kennen. Samen met zijn grote liefde wist hij menige bloederige revolutie te overleven, totdat de ijzeren muur ten val kwam en hij stilstond met waar hij mee bezig was. Daar scheidden de wegen van hem en zijn geliefde. Die niet dezelfde mening had. Er blijven slechts herinneringen over…
Indrukwekkend boek over oorlog en liefde. En over identiteit. Makine, van oorsprong een Rus, maar sinds 1986 wonende te Parijs, raast met zijn verhaal door een stukje bloederige Russische geschiedenis: oorlogen en revoluties. Maar het bloedvergieten is nooit gestopt. De oorlog tussen Rusland en Amerika wordt later gewoon op andermans grondgebied uitgevochten. Ethiopië, Angola, Afganistan. En worden de oorlogen ontoegankelijk, dan is er nog altijd de wapenhandel die zal zorgen dat het doden nooit stopt.
Temidden van al dat geweld zijn er individuele mensen die hun eigen geschiedenis dragen en proberen wat van hun leven te maken. Buiten de vader en grootvader van de hoofdpersoon, zijn er de herinneringen van zijn geliefde die geboren was vlakbij een Duitse stad, het verhaal van de Joodse soldaat Marelst, die net als Pavel alle strafcompagnies weet te overleven.
De hoofdpersoon zelf heeft het liefst geen identiteit. Zijn eigen geschiedenis is diep in hem begraven. Wanneer hij een nieuw leven en een nieuwe identiteit krijgt aangeboden, hoeft hij niet lang na te denken alvorens deze te accepteren. En zo kan hij van identiteit wisselen, net zoals het hem uitkomt. Foto-albums samenstellen met wildvreemde mensen, een nieuwe familie-geschiedenis verzinnen. Pas wanneer het ijzeren gordijn valt en zijn bazen opgeblazen yuppies worden, staat de hoofdpersoon stil bij wat voor ’n leven hij leidt. Waarom moet je je constant blootstellen aan gekken met dodelijke wapens?
Andreï Makine, die in Siberië reeds op jonge leeftijd Frans leerde van zijn oma en deze taal zodanig beheerst dat hij in het Frans schrijft, tot Fransman is geworden, blijft in zijn ziel altijd een Rus. Ondanks de turbulente geschiedenis van dit uitgestrekte land, blijven de Russen optimistisch en kunnen zij zelfs in de meest duistere dagen een lichtpuntje zien. Schoonheid of ontroering is altijd aanwezig.
Ondanks alle oorlogsgeweld in Requiem voor Rusland sprankelt deze levensvlam door alle afgrijselijke verhalen. Wat maakt dat het een bijna ontroerend boek is. Makine veracht de leegheid in een leven, of de leeghoofdigheid van De Massa die vooral in het Westen te vinden is en zich laat leven volgens de voorgekauwde regels van de mode. Je ziel is het hoogste goed en dat moet je koesteren. Niemand, geen leger, geen dictator, geen kogel, kan je dit afnemen. Makine is een groot bewonderaar van vooral de Franse literatuur. Voor hem is schrijven ideeën uitdragen, communiceren. Echte schoonheid en literatuur kunnen de wereld redden, volgens hem.
In Requiem voor Rusland beschrijft hij de waanzin van de oorlog, maar bovenal ook de kleine wonderen van het leven: mensen die worden gered, die weten te overleven, die liefhebben tot na de dood. Een lichaam is vergankelijk, een ziel niet.
In 1995 kreeg Makine zowel de Prix Goncourt als de Prix Médici voor zijn boek Het Franse testament. Ook Requiem voor Rusland is prachtig geschreven en heeft indrukwekkende uitspraken en verhalen. Makine gelooft in een goede toekomst voor Rusland want Russen zijn overlevers. Dit mooie boek zal ook lang overleven.
Andreï Makine – Requiem voor Rusland (Requiem pour l’Est), De Geus, 2001
Leestips:
Van dezelfde schrijver:
De aarde en de hemel van Jacques Dorme
De muziek van een leven
De misdaad van Olga Arbélina
Oorlogsleed in de loopgraven:
Erich Marie Remarque – Van het Westelijk front niets nieuws
Klassiekers over Russische oorlog:
Leo N. Tolstoj – Oorlog en vrede
Boris Pasternak – Dokter Zjivago
Liefde en oorlog:
Gunnar Kopperud – Verlangen