Een verboden liefde
Engelse roman over een homoseksuele relatie tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Oorlog is van alle tijden. Dat jongemannen vrijwillig voor het leger tekenen om hun land of een godsdienst te verdedigen, is ook van alle tijden: Israëliërs trokken nog maar kortgeleden massaal terug naar hun land om in het leger te stappen, vrouwen vluchtten uit de Oekraïne, hun mannen achterlatend om huis en haard te verdedigen. Jongemannen die meenden een toekomst in het kalifaat van IS te zien, trokken vanuit alle wereldhoeken ten strijde.
Schoolkrantstukjes
In de Eerste Wereldoorlog, ook wel de Grote Oorlog genoemd (1914 – 1918), was het hetzelfde liedje. Alleen al in de Slag aan de Somme vielen meer dan een miljoen slachtoffers, het merendeel jonge soldaten. Het Eton college, een prestigieuze Engelse jongensschool, kon 1200 leerlingen schrappen uit hun adressenlijst. De schoolkrant van het Marlborough college, dat zo’n 800 leerlingen verloor aan de oorlog, bevatte lange lijsten van gesneuvelde, gewond geraakte en gelauwerde oud-leerlingen, vaak nog geëerd met een stukje over hun leven, of hoe heldhaftig ze streden tegen vijand en dood.
Deze schoolkrantartikelen waren een eerste inspiratie voor Alice Winn om Door het grote vuur te schrijven, een roman over een aantal klasgenoten van het fictieve Engelse Preshutian college dat op jonge leeftijd voor het leger tekende, en terechtkwam in de hel van de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog in België en Frankrijk.
Homoseksualiteit ten tijden van de Eerst Wereldoorlog
Er zijn talloze romans geschreven over de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog, de beroemdste misschien wel: Van het westelijk front geen nieuws van Erich Maria Remarque. Er zijn ook een handjevol boeken verschenen over homoseksualiteit ten tijden van de Eerste Wereldoorlog, zoals Maurice van E.M. Forster (geschreven in 1913 – 1914) en Despised and Rejected van Rose Allatini (1918). Allatini’s boek werd bij uitkomen verboden, waarop E.M. Forster wachtte tot 1971 om zijn boek te publiceren. De tijden zijn sindsdien veranderd en Door het grote vuur kon zonder problemen gepubliceerd worden: een aangrijpend verhaal over een mannenliefde tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Misschien werd in die tijd op jongensscholen een verscholen zoen nog wel toegelaten en ook wanneer de liefde achter gesloten deuren in het geheim werd beoefend, volgden er geen sancties. In het leger echter was homoseksualiteit zwaar verboden en zelfs een brief waarin deze liefde ter sprake kwam, kon je in de problemen brengen. In het ergste geval moest je voor de militaire rechtbank verschijnen en kon je in de gevangenis belanden.
In het leger zijn het voornamelijk jongens onder elkaar en een brandende liefde inhouden was niet makkelijk. Bovendien dachten veel jongens dat deze gevoelens voor andere jongens verderfelijk waren, zodat ze zich slecht voelde en expres de vijand tegemoet traden, als een soort zelfmoord. Verhalen genoeg over dit onderwerp.
De hoofdpersonen
De hoofdpersonen van Door het grote vuur, Henry Gaunt and Sidney Ellwood, zijn ook niet geheel verzonnen, hun karakters deels geïnspireerd door de Engelse schrijvers en dichters Robert Graves en Siegfried Sassoon. Deze heren ontmoetten elkaar terwijl ze in een revalidatiecentrum in Engeland bijkwamen van verwondingen in de Grote Oorlog. Hoewel niet openlijk homoseksueel vormt hun werk rond het front een groot voorbeeld. De vaak getrouwde Graves noemde zichzelf een pseudo homoseksueel, Sassoon schreef veel over homoseksuele mannen.
Gaunt, leerling van het Engelse Preshutian college, is van joodse en Duitse komaf, een pacifist, maar wordt, om te bewijzen dat ze aan de goede kant staan, min of meer door zijn familie gedwongen om in dienst te gaan. Zijn klasgenoot Ellwood wil Gaunt niet uit het oog verliezen en tekent later ook voor het leger. Zo komen de twee jongens, net zoals veel van hun klasgenoten, terecht aan het Westelijk front, waar ze onder andere vechten in de Slag bij Loos en in de beruchte Slag aan de Somme. Gaunt brengt het tot Kapitein.
Loopgraven
Winn gaat gruwelijke scènes niet uit de weg, terwijl ze de meest onmenselijke beelden toch een menselijke lading geeft. Haar personages, veelal jonge jongens, vers uit de schoolbanken, die hun bravoure nog niet geheel zijn verloren, proberen zich zo goed en zo kwaad als het kan aan te passen aan de modder, het gas, de kogels, gestoorde commandanten, uit elkaar gereten vrienden, kou en regen. Terug in de relatief veilige loopgraven worden er sigaretten gerookt, whiskey gedronken, blikvoeding naar binnen gewerkt, brieven geschreven, gelezen, kleding gerepareerd, een kaartje gelegd en informatie uitgewisseld.
Veel frontsoldaten verkeren in shock. Gaunt is zwijgzaam, heeft een lege blik in de ogen en kan bijna niet meer slapen zonder nachtmerries. Hij probeert een voorbeeldig militair te zijn om zijn angst en onzekerheid te camoufleren. Ellwood houdt hoop door zijn oorlogservaringen met dichtregels te bedekken. Anderen weigeren te eten, bewegen of hun meerderen nog te gehoorzamen. Alice Winn heeft een haast intieme plek gemaakt van de onleefbare loopgraven.
Een liefdesavontuur
Pas achter de frontlijnen, waar soldaten enkele dagen mogen uitrusten, kunnen de soldaten enigszins ontspannen. Het is in deze relatieve rust dat Ellwood en Gaunt eindelijk tot elkaar komen, gesprekken hebben over de schooltijd en hun vrienden van toen, het front en de liefde. Het gevaar dat je elke dag kunt sneuvelen, maakt hen bijna roekeloos. Soms verlaat het verhaal de loopgraven om naar een gevangenkamp te gaan, waarna de reis zelfs even uitwijkt naar het neutrale Amsterdam. Uiteindelijk keren we weer terug naar Engeland.
De verhaallijn over de liefde stroomt met brute kracht door al die vreselijke oorlogsverhalen, hier en daar een bloemetje zaaiend, een glimlach presenterend, een hartklop veroorzakend. En juist omdat het een verboden liefde betreft, is deze lijn nog emotioneler en pakkender dan al die bloederige slagen bij elkaar. Gaunt en Ellwood durven zich niet makkelijk in hun liefdesavontuur te storten, zelfs niet na de oorlog, wanneer ze met al hun vreselijke herinneringen aan het wrede front terugkeren naar hun families. Dan is er nog altijd een verbod op homoseksualiteit, ook al heeft de Eerste Wereldoorlog er wel voor gezorgd dat erna openlijk voor de rechten van homo’s kon worden opgekomen.
Een klein leven
De stille, stugge Gaunt tegenover de poëtische, soms om liefde smekende Ellwood. Een mooi en gewaagd stel dat Alice Winn prachtig tegen elkaar uitspeelt tegenover een brute historische oorlog. Ook al zijn personages en gebeurtenissen soms te herkennen, al die verschillende documenten zijn samengesmeed tot een aangrijpend verhaal, zo indrukwekkend als Een klein leven van Hania Yanagihara.
Alice Winn – Door het grote vuur (In Memoriam, vert. Anke Frerichs), Meulenhoff 2023.
Leestips
Over de eerste wereldoorlog en de loopgraven:
Stefan Hertmans – Oorlog en terpetijn
Erich Maria Remarque – Van het westelijk front geen nieuws
De Eerste Wereldoorlog elders:
Józef Wittlin – Het zout der aarde
Daniel Mason – De wintersoldaat
Een andere moeilijke liefde:
Hania Yanagihara – Een klein leven