Verzachtende omstandigheden
Canadese roman over een moordverdachte met alzheimer.
Je komt het regelmatig tegen in films, soms in de literatuur en ook in de realiteit kan het voorkomen: momenten die uit het geheugen zijn geveegd dankzij een traumatische ervaring. Ook de hoofdpersoon uit Hersenspinsels, Jennifer White, is dit overkomen. Alleen is het bij Jennifer niet één moment, maar haar hele leven, dat in de vergetelheid dreigt te raken: ze lijdt aan alzheimer.
Jennifer was een bekend orthopedisch chirurg, maar op haar 64ste heeft de vergetelheid toegeslagen en herkent ze soms zelfs haar twee kinderen niet: Mark en Fiona. Er is een verzorgster ingehuurd, die ervoor moet zorgen dat Jennifer niet alleen de straat op gaat (waar ze in verwarde staat soms voor opschudding zorgt), die haar begeleidt met boodschappen doen en in huis ervoor zorgt dat Jennifer een leven kan voortzetten, dat heldere momenten kent, maar ook duikvluchten neemt in het verleden.
Jennifer vergeet heel vaak dat haar man James is overleden, soms denkt ze dat ze nog bij haar ouders woont, ook allebei overleden, en dan is er een recentelijk drama: haar beste vriendin, die enkele huizen verder in haar straat woonde, is vermoord.
Amanda was tientallen jaren haar grote steun en toeverlaat. Ze was de peettante van haar dochter Fiona en kende het reilen en zeilen van Jennifers huishouden als geen ander. Toch heeft de politie grote vermoedens dat Jennifer iets met de moord op Amanda te maken heeft, bij wie vier vingers op haast chirurgische wijze afgesneden werden.
Maar Jennifer kan soms zelfs niet onthouden dat haar beste vriendin dood is en de keren dat de politie langskomt om haar uit te vragen, schrikt ze telkens opnieuw van de trieste mededeling dat Amanda er niet meer is. Haar kinderen en haar verzorgster proberen dan ook de politie te weren. Fiona en Mark menen zelfs dat het beter is wanneer hun moeder ontoerekeningsvatbaar wordt verklaard: dan moet de politie hun moeder wel met rust laten.
Via dagboekfragmenten, waar niet alleen Jennifer in schrijft, zeilen we door het leven van Jennifer, die tenslotte naar een inrichting moet verhuizen. We leren meer over haar vriendschap met Amanda en de kinderen blijven Jennifer trouw bezoeken, ook al herkent ze haar zoon amper en herinnert ze zich de bezoeken van haar dochter nauwelijks. Toch haat ze het instituut dat haar min of meer gevangen houdt en is het haar liefste wens om weer naar huis te gaan. Op een helder moment grijpt ze de kans om te ontsnappen, want ergens weet Jennifer dat er een verloren herinnering aan haar knaagt, die te maken heeft met de dood van Amanda.
Het is een origineel uitgangspunt voor een literaire thriller, alhoewel het boek veel meer is dan dat: de schrijfster heeft geprobeerd in het hoofd van een alzheimerpatiënt te kruipen en vertelt het verhaal via korte stukjes, die niet alleen de spanning opbouwen, maar ook op onderhoudende manier de lezer confronteert met een leven dat op zijn retour is. De ziekte was niet vreemd voor de Amerikaanse schrijfster Alice LaPlante, want haar moeder lijdt aan alzheimer. Wat haar vooral opvalt aan deze ziekte is dat het karakter van de patiënt enorm kan veranderen.
Zo is Jennifer ook geen aardige persoon meer voor haar omgeving: ze stuurt haar zoon regelmatig de deur uit en gooit met scheldnamen naar haar verzorgers. Maar ook de herinneringen tussen haar en Amanda hebben een rauw randje: een vriendschap waarbij beide partijen aan elkaar gewaagd waren en duistere geheimen met zich mee droegen. Je vraagt je dan ook af in hoeverre het een echte vriendschap was tussen de twee vrouwen.
Deze debuutroman heeft meerdere gezichten: een literaire thriller, een roman over vriendschap én een over de ziekte alzheimer. Een mooi en onderhoudend boek dat lang blijft resoneren.
Alice LaPlante – Hersenspinsels (Turn of Mind, vert. Anke ten Doeschate), Orlando 2011
Leestips
Over alzheimer en dementie:
Claudia Piñeiro – Elena weet
Jésus Carrasco – Terug naar huis
Christian Kracht – Eurotrash
Fiona McFarlane – Tijgers in de nacht
Jeffrey Moore – De geheugenkunstenaars
Richard Mason – De verlichte kamers