De macht van de schrijver
Franse roman geschreven als een gewelddadig en seksueel mozaïek.
Het boek waarmee in 2008 de Franse schrijver Jonathan Littell de internationale literaire wereld veroverde, De welwillenden, was confronterend, choquerend, cru en ongelooflijk boeiend. Het meer dan duizend pagina’s tellende boek over een Duitse SS-officier ten tijden van de Tweede Oorlog was als verhaal, inhoud en stijl een regelrechte sensatie.
In 2012 publiceerde Jonathan Littell een klein proza getiteld Une vieille histoire bij uitgeverij Fata Morgana. Het bestond uit twee hoofdstukken (128 pagina’s), maar die lieten de schrijver niet meer los. Na enkele jaren ontstond er een ‘nieuwe versie’, bestaande uit zeven hoofdstukken, die Littell nauwkeurig heeft uitgemeten en berekend: een uitgedacht schrijven, waarbij telkens terugkerende dingen het ritme van een muziekstuk aan het verhaal hebben gegeven.
Wanneer er echte muziek klinkt in het boek, is het Don Giovanni of een pianoconcert van Mozart, een bizarre keuze, daar je de muziek van Mozart niet snel zal verbinden met de wederom crue inhoud van de meeste kleine scènes waaruit het boek bestaat: seksuele daden, verkrachtingen, sadisme, moord en oorlog.
Het menu in het boek kent drie variaties: via de hotelservice rauwe vis en gekonfijte vruchten, gegeten met stokjes; om de honger te stillen een blikje sardientjes, een stuk brood, een rauwe ui en rosé; om te overleven een pan bonen met te weinig zout.
Een hotelkamer, een appartement in een stad aan zee en een villa met zwembad zijn de meest terugkerende lokaties in het boek. Het stelsel van gangen – sommige gebogen, vaak is het plafond niet te zien, donkere hoeken die wie weet waarheen leiden – niet meegerekend. Dat is namelijk lokatie nummer één, die elke scène afsluit en een nieuw begin biedt, omdat de hoofdpersonen door een deur op de gang komen, waarna alle spanning, pijn en angst wegvallen en ze in een regelmatig looptempo op nieuwe krachten komen, waarna ze weer een klink vinden om een deur te openen en een nieuwe scène binnen stappen: de hotelkamer, het appartement, de tuin van de villa, maar ook een oorlogsgebied, een ruimte voor seksfeesten of een natuurgebied met een stromend riviertje. Een duik in een openbaar zwembad, vol lawaai, half blote lijven die worden weerspiegeld als een kluwe onontwarbare ledematen, vormt het einde en begin van elk hoofdstuk.
Dan heb je nog de grijze kat, het grijze joggingspak en de grijze, naadloze jurk met roze voering. Er is altijd wel een elektriciteitsstoring of de klacht van de buren dat er teveel stroom wordt verbruikt. Of de bitter smakende gin tonic om de dorst te lessen, of een biertje bij de rauwe vis. Of een sappige appel.
Lokaties, voorwerpen, gebeurtenissen, ze komen allemaal terug in verschillende variaties. Ook de personages komen terug, weliswaar slechts eenmaal als hoofdpersoon, maar wel vaker op de achtergrond. In elk hoofdstuk joggen we met iemand anders mee: een man, een vrouw, een klein jongetje of een transgender. Het zijn sadisten, moordenaars, slachtoffers, waarbij het lichaam en seks een grote rol spelen, en men elkaar lief heeft of verkracht op goudgeel kleurige spreien waarop lang groen gras is geborduurd, of soms op een bloedrood tapijt.
Jonathan Littell moet wel een heel lage dunk hebben van de mens, want liefde is bijna niet te vinden in zijn boek. Vooral vleselijke lust en een verlangen naar macht drijven zijn personages door het labyrint van gangen en de verschillende scènes, wat vooral in de allerlaatste scène heel duidelijk naar voren komt. Zijn jarenlange ervaring als humanitaire helper in oorlogsgebieden hebben Littell duidelijk getekend. Met alle gemak van de wereld beschrijft hij de meest gruwelijke scènes, iets wat we al kenden uit zijn boek De welwillenden. Nu is hij de uitdaging aangegaan met een ongekende stijl van schrijven, waarbij herhaling in vele vormen wordt toegepast. Het geeft een verslavend ritme, het is zelfs een beetje hypnotiserend, waardoor je blijft lezen en alle gruwelijkheden tot je neemt als een lezende voyeur.
Het boek is een mengeling tussen het semi-pornografische werk van Marquis de Sade en de schilder Francis Bacon, want visueel roept Littell tal van onorthodoxe beelden op, waar witte billen en rode zones met geslachtsdelen een van de terugkerende plaatjes is.
De welwillenden was al een boek waar je niet echt vrolijk van werd, maar wat wel bewondering opriep voor de manier waarop Littell het verhaal, dat stoelde op heel wat historie, subtiel kneedde met zijn eigen fictie. Een oude geschiedenis biedt ook al geen blij makende leeservaring, en al zeker niet voor tere zielen. Het is een wreed spel dat Littell speelt met de letteren. Maar dat is wat machthebbers doen: ze spelen een spelletje. Het is een onrustig makend meesterwerk dat de mens toont in al zijn kwaadaardigheid, maar dat dankzij de soms hallucinerende beelden en de technische stijl boeit. Ik heb er geen spijt van het fascinerende spel van Een oude geschiedenis gelezen te hebben.
Jonathan Littell – Een oude geschiedenis (nieuwe versie), (Une vieille histoire: Nouvelle version, vert. Ilse Barendregt), De Arbeiderspers 2019.
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
De welwillenden
Een boek waarin deuren naar andere gebieden leiden:
Mohsin Hamid – Exit West
Semi-pornografische Franse literatuur:
Catherine Millet – Het seksuele leven van Catherine M.
Een ‘onzedelijk’ boek:
Edith Templeton – Gordon
Dromen en seks als therapie:
Charlotte Roche – Schootgebed