Hoe een muilezel een held kan maken
Spaanse roman over een soldaat en zijn muilezel tijdens de Spaanse burgeroorlog.
Juan Castro is belast met de muilezels van een divisie van het Nationale leger in Spanje tijdens de Spaanse burgeroorlog. Wanneer hij dicht bij de vijandelijke linies een muildier vindt, besluit hij hem voor zichzelf te houden. Hij doopt het dier Valentino, wat Valentina wordt wanneer ze een vrouwtje blijkt te zijn. Juan geeft elke avond trouw het aantal muilezels op van de divisie, maar telt Valentina nooit mee. Het is het verhaal van een gewone soldaat, die geen boodschap heeft aan waarom hij vecht, als hij het er maar levend vanaf brengt.
In het beroemde boek Van het westelijk front geen nieuws van Erich Maria Remarque komen de verschrikkingen aan bod over de oorlog. Het is een hartstochtelijk betoog tegen de zinloosheid van de oorlog.
De semi-historische roman Soldaten van Salamis van Javier Cercas licht de kant toe van soldaten die wel degelijk in een doel van de oorlog geloven, maar ook hun menselijkheid niet verliezen. Het speelt rond een incident tijdens de Spaanse burgeroorlog. Ook Hommage aan een vuurpeloton van de Engelse schrijver Tariq Goddard speelt in de Spaanse burgeroorlog. In dit boek gaat een groepje boerenkinkels op weg om een executie uit te voeren, maar de tocht leidt hen langs vele verleidingen en is een ware kluchtige satire over ‘Jan de Soldaat’ in een oorlog.
In De muilezel is deze ‘Jan de soldaat’ Juan Castro, een eenvoudige boerenknecht, wiens ouders altijd voor een landheer hebben gewerkt. Hij is soldaat geworden omdat men hem opdracht had gegeven te gaan vechten. Hij werd eerst gerekruteerd door het Republikeinse leger, maar in de revolutionaire ideeën van deze mensen zag hij niets: na korte tijd loopt hij al over naar het Nationale leger, waar hij min of meer zijn tijd uitzit. Hij verzorgt met liefde de dieren, gaat uit drinken met zijn maten wanneer ze vrij hebben, drinkt tussen de vuurlinies zelfs een glaasje met een vriend die voor de Republikeinen vecht en weet een Spaanse schone aan de haak te slaan. En leugentjes om bestwil kent hij als de beste. Valentina bestaat op papier niet en ook tegen zijn vriendin pocht hij over een veel hogere rang dan hij in werkelijkheid heeft.
Je zou denken dat deze leugens Juan nergens brengen. Maar ondanks dat zijn vriendin er achter komt, krijgt hij een andere leugen aangepraat, die Juan even in de schijnwerpers zet van heel Spanje omdat hij van simpele soldaat is gepromoveerd tot een ware held.
De muilezel gaat over het leven van gewone mannen die vechten voor een zaak waar ze geen al te grote boodschap aan hebben. Het zijn geen helden zoals we in Soldaten van Salamis vinden. De wreedheden van de oorlog lijken ver weg, net als de gevechten die het boek buiten de deur houdt. Het is geen leven zoals in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog, dat zo schrijnend wordt beschreven in Van het westelijk front geen nieuws. De mensen denken alleen maar aan hun eigen hachie, zoals de journalist die Juan Castro tot een held maakt. En alhoewel het boek zeker een satirische ondergrond heeft, is het beslist geen burleske vertoon zoals Hommage aan een vuurpeloton.
Het boek ageert tegen de zinloosheid van een oorlog. Men liegt, luiert, drinkt, versiert en probeert zo goed mogelijk te overleven. Terwijl Jonathan Littell in zijn indrukwekkende boek De welwillenden op haast Machiavellistische wijze het leven blootlegt van een hogere officier in het Duitse leger, waarbij hij een geraffineerd inzicht geeft in hoe het Duitse leger en zijn machthebbers functioneerden in de Tweede Wereldoorlog, is De muilezel in veel opzichten het tegenovergestelde: een simpel verhaal over simpele soldaten, indrukwekkend zonder dat de gruwelijkheden die een oorlog kenmerken, worden beschreven. In het bijna 1000-pagina tellende boek van De welwillenden probeert de hoofdpersoon Max Aue de lezer ervan te overtuigen dat hij net zo’n gewoon mens is als u en ik. Juan Eslava Galán, een gerenommeerd Spaanse schrijver, heeft minder bladzijden nodig om zijn hoofdpersoon als gewoon mens over te laten komen.
Juan Castro is een innemende persoon die samen met zijn muilezel zijn meerderen en de oorlog trotseert. Door de luchtige toon waarop het is geschreven een toegankelijk en onderhoudend boek.
Juan Eslava Galán – De muilezel (La Mula, vert. Jos den Bekker), De Geus 2009
Leeslinks:
Een indrukwekkend epos over het leven van een Duitse militair:
Jonathan Littell – De welwillenden
Over de Spaanse burgeroorlog:
Javier Cercas – Soldaten van Salamis
Tariq Goddard – Homage aan een vuurpeloton
Almuneda Grandes – Het ijzig hart
Mercé Rodoreda – Colometa