Een literaire noodkreet
Indiase roman over de naweeën van de gasramp in Bhopal.
De impact van rampen valt niet altijd makkelijk te beschrijven in de literatuur. Terwijl veel Amerikaanse schrijvers proberen te vatten hoe de Amerikaanse maatschappij er uitziet na de aanslagen op het World Trade Centrum, is er in India een ramp die in de vergetelheid dreigt te raken: in 1984 kwam zo’n 40 ton gif vrij uit een Amerikaanse bestrijdingsmiddelenfabriek in het Indiase Bhopal en duizenden mensen lieten het leven. Honderdduizenden mensen kampen nog met gezondheidsproblemen, terwijl de financiële nasleep tot op heden nog steeds niet tot volle tevredenheid is geregeld.
Dit is in het kort waar De mensen van Beest over gaat. In het fictieve stadje Kaufpur, waar jaren geleden de Kampani-fabriek opeens tonnen gif uitspuwde over het stadje, probeert een jongetje te overleven. Hij is verminkt voor het leven. Dankzij ‘die nacht’ is zijn ruggengraat zo misvormd dat hij op handen en voeten door het leven moet. Kinderen gaven hem de bijnaam ‘Beest’, een naam waarmee Beest schermt, mocht hij het moeilijk krijgen:
“Ik ben een beest, woest, vrij en alleen
iemand als ik, daarvan is er maar één”.
Beest voelt zich een dier en gebruikt zijn mismaakte houding om geld bij elkaar te bedelen. Tot hij op een dag Nisha ontmoet, een meisje dat hem onder haar hoede neemt. Nisha gaat veel om met Zafar, een man die een protestgroep leidt en vecht voor gerechtigheid voor de slachtoffers van de giframp. Zafar kan Beest goed gebruiken als spion en zo krijgt Beest als het ware een nieuwe vriendenkring waar hij als een mens wordt behandeld.
Beest, die zijn ouders ‘die nacht’ is verloren, heeft eigenlijk alleen Ma Francie, een oude Franse non, die sinds de ramp alleen nog maar Frans spreekt en verstaat. Hij woont in de ruïnes van de fabriek, een verdoemde en verlaten plek, waar hij tot rust kan komen. Beest heeft zich zo in zijn rol ingeleefd als beest, dat hij moeite heeft te accepteren dat zijn nieuwe vrienden hem als een mens behandelen. Daar komt nog bij dat hij verliefd is geworden op Nisha, die op haar beurt haar hart heeft verloren aan Zafar.
Alles komt op scherp te staan wanneer Elli, een Amerikaanse vrouwelijke arts, een gratis kliniek opent tegenover het huis van Nisha’s vader Somraj, tot ‘die nacht’ een veel gevierde zanger in India. Beest wordt opgedragen uit te zoeken of Elli voor de eigenaars van de fabriek Kampani werkt, tegen wie de protestgroep probeert een rechtszaak te winnen.
Indra Sinha, met een Indiase vader en een Engelse moeder, werkte als reclameman in Engeland, toen iemand uit Bhopal hem in 1993 benaderde om reclameteksten te maken om geld in te zamelen voor de in de steek gelaten slachtoffers in Bhopal. Sindsdien is Indra Sinha in de ingewikkelde zaak gedoken die Bhopal nog altijd in zijn greep houdt: Union Garbide heeft nooit de fabriek ontmanteld of schoongemaakt, zodat de giftige stoffen nog altijd in het drinkwater sijpelen. De schuldige personen kwamen nooit opdagen als er een rechtszaak tegen hen werd aangespannen en zowel de Indiase als de Amerikaanse regering heeft hierin nooit geholpen. De beloofde 470 miljoen schadevergoeding heeft slechts mondjesmaat de mensen bereikt voor wie het bestemd was.
Sinha heeft lang rondgelopen met het idee van een roman over deze grootste industriële ramp ooit. Maar het boek kreeg pas een voor hem bevredigende vorm, toen een vriend hem vertelde over de bedelaar in Bhopal die op handen en voeten door het leven ging.
Mensen van Beest is de tweede roman van Indra Sinha. Zijn eerste roman De dood van mister Love, over een beroemde rechtszaak in Bombay in 1950, bewees al dat hij een goede verteller is. Mensen van Beest bevestigt zijn vertelmeesterschap.
Beest, die het verhaal vertelt, is een zeer onderhoudend personage. Een onbetwist straatschoffie die met zijn straatwijsheid weet te charmeren én te chanteren. Beslist geen lieverdje, maar wel duidelijk een jongen met het hart op de goede plaats. Als slachtoffer van de ramp drukt hij de neus van de lezer duidelijk op de feiten, maar als een mismaakte jongen die toch ook ‘mens’ wil zijn, maar bang is voor deze status, steelt hij het hart van de lezer. Het verhaal is tegelijk serieus, aandoenlijk en humoristisch.
Op de achtergrond van het verhaal over Beest speelt het leven in India waar miljoenen mensen met elkaar moeten zien te leven. Je ziet de kleuren en ruikt geuren van India, maar het is deze keer wel een heel serieuze schets van India: over de strijd van een groep mensen die gerechtigheid eist en over de hel van Bhopal.
Weinig schrijvers hebben een zo serieuze zaak op zo’n mooie literaire wijze verteld. Nergens in het boek staan de kale feiten, overal in het verhaal kom je de ramp min of meer tegen: in het verleden van de mensen, de pijn en het heden. Indra Sinha weet op een heel ingenomen manier mensen voor zijn zaak te winnen: Bhopal zal zo nooit uit de vergetelheid raken en misschien ooit gerechtigheid zien, want De mensen van Beestis een onvergetelijk boek dat niet snel zal worden vergeten in de literaire wereld.
Indra Sinha – De mensen van Beest (Animal’s People, vert. Lidwien Biekmann), Querido 2007
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
De dood van mister Love
Kritiek op India:
Deepa Anappara – Djinn patrouille op de Paarse Lijn
Manu Joseph – Miss Laila, gewapend en gevaarlijk
Arundhati Roy – Het ministerie van opperst geluk
Tarun J. Tepal – India. Het leven van mijn moordenaars
Anita Nair – De wreedheid van het hart
Aravind Adiga – De witte tijger
Vikas Swarup – De ongelooflijke lotgevallen van een geluksvogel
Vikram Chandra – Godenspelen