Fiona Mozley – Elmet

Robin Hood

Engelse roman over een vader en twee kinderen die leven in een bos in de marge van de maatschappij.

Elmet, de naam van het laatste Keltische rijk, lag in het midden van het Engelse Yorkshire. Het was een vrijplaats voor iedereen die zich buiten de maatschappij wilde vestigen. Ook vader John heeft niets op met stenen huizen en dorpen. Hij trekt met zijn 14-jarige zoon Daniel en zijn 15-jarig dochter Cathy naar de plek waar ooit dit oude Keltische rijk was, en bouwt er een huis met het hout uit de omringende bossen. De kinderen leren met pijl en boog om te gaan, ze stropen en leven grotendeels van de natuur, alsof ze nog temidden van de Kelten woonden. John zou zo voor een stoere Kelt kunnen doorgaan: hij is groot, gespierd en verdient zijn geld met zijn vuisten. Vroeger in dienst van heren die vuile mankracht nodig hadden, nu heeft hij zijn leven gebeterd en draait hij nog enkel mee in de wereld van illegale gevechten, waar hij een grote favoriet is.

Het huis staat echter op het terrein van vastgoedmagnaat Price, die de mensen uitperst en best wel wat hulp daarbij kan gebruiken. Dus zet hij John voor het blok: of je komt voor mij werken, of je sodemietert op uit het bos. Hiermee is de toon gezet voor de krachtmeting: John weigert nog voor iemand te werken en zeker niet voor Price. En hij wil zijn huis niet uit. De spanningen lopen op tot een explosie van geweld.

Mozley presenteert met haar verhaal een fragiel evenwicht tussen de rauwheid en zachtheid van het leven. Veel mooie natuurbeelden roept ze op en ook de hechtheid van het gezin doet pijn in het hart, want je weet dat die verbroken zal worden. Daniel sluit je meteen in je hart: je voelt zijn verlangen naar liefde en warmte. Daniel ziet veel, maar begrijpt nog lang niet alles, in tegenstelling tot zijn zus Cathy, die veel te wijs is voor haar leeftijd. Ze is veel afstandelijker en gehard door de moeilijke omstandigheden die vader John zijn kinderen oplegt, ondanks zijn liefde voor hen. Ze leven als een soort outlaws in de natuur en worden dan ook zo beschouwd door hun medeleerlingen wanneer ze naar school gaan. Luxe en zachtheid zijn begrippen die ze niet kennen, overleven is hun motto.

Het verhaal bouwt zich in redelijk tempo op, tot het in een stroomversnelling raakt en je weet dat er dan niets meer te redden valt. Als 14-jarige jongen én verteller kun je wel bang zijn, maar ken je de donkere kanten van het leven nog niet genoeg om die te herkennen. De lezer echter wel. Die kan uit kleine voorvallen tussen de regels door genoeg herkennen. Het einde is heftig en doet pijn.

Dat spel met de duistere trekken van onze maatschappij, waar goed en slecht eeuwig tegenover elkaar staan, heeft Mozley op een boeiende manier in haar verhaal verwerkt. John is de man die zich op de grens van goed en slecht bevindt: een duister verleden waar hij ergens een grote liefde heeft verloren, harde vuisten, een ijzeren discipline, maar een hart van goud. Kinderen zijn onschuldig, ook al raken ze in situaties beklemd, waar geweld de enige uitweg is. Price, zijn handlangers en rijke boeren die dagloners uitbuiten, zijn de slechteriken in het verhaal, waartegen moet worden opgetreden. Een scala aan conflictmogelijkheden. Maar wat er tenslotte gebeurt, gaat je vermoedens ver voorbij. Mozley heeft geen greintje medelijden met haar personages.

Ditzelfde evenwicht tussen goed en slecht, geweld en liefde, broos en hard vinden we ook bij de Amerikaanse schrijver Cormac McCarthy, niet toevallig de auteur van Blood Meridian, een van de favoriete boeken die Mozley eventueel mee zou nemen naar een onbewoond eiland. Maar het is niet vaak dat we zo’n donker verhaal met een soort outlaws als hoofdkarakters in de Engelse literatuur vinden. Het zijn de Amerikanen die juist uitblinken in dit soort sociale drama’s over mensen die niet met beide benen in de maatschappij staan.

De donkere kant van de roman is ook een resultaat van het feit dat Mozley, toen ze aan de roman schreef, tegelijkertijd aan haar scriptie over de middeleeuwen werkte. In het begin van de roman weet je ook niet zeker in welke tijd het speelt. Dat komt pas wanneer er een auto in beeld rolt en je je realiseert dat John geen Robin Hood gaat zijn. Mozley heeft bewust over de hedendaagse tijd willen schrijven, om de armen die nog steeds worden uitgebuit in de streek waar ze zelf opgroeide, een gezicht te geven. Tegelijkertijd vroeg ze zich af hoe het zou zijn om in een bos te leven, ver weg van alle faciliteiten.

Deze sterke, sfeervolle en heftige roman verdiende terecht een plek op de shortlist van de Man Booker Prize 2017. Het is een roman die je niet snel zult vergeten, en mocht er een film over worden gemaakt, dan heb je die al gezien: de beelden blijven lang bij uit dit boek.

Fiona Mozley – Elmet (Elmet, vert. Anneke Bok), Hollands Diep 2018

Leeslinks

Over andere families buiten de maatschappij:

Mitch Cullin – Getijdenland
Smith Henderson – Montana
J.T. Leroy – Het hart is bedrieglijk

Rauw, gewelddadig maar mooi:

Cormac McCarthy – Suttree