Schuld en verlossing
Afghaanse roman over een jongetje en zijn bediende die hij als vriend heeft verraden.
De vliegeraar van Kabul is een meeslepend drama over een Afghaanse jongen die zijn jeugdvriendje verraadt. Terwijl op de achtergrond later de gruwelen van de Afghaanse oorlog tegen Rusland en de bezetting door de Taliban meespelen, begint het boek in een Kabul in de jaren 70 waar het leven er nog vredig lijkt toe te gaan.
Amir wil een goede zoon voor zijn vader Baba zijn, die niet alleen een rijk, maar ook een zeer rechtvaardige man is die door iedereen op handen wordt gedragen. In die schaduw moet Amir iets van zichzelf zien te maken, wat niet makkelijk is, vooral ook omdat Baba van Amir iets anders denkt te maken dan Amir zelf wil. Amir houdt bijvoorbeeld niet van voetballen, maar zit liever thuis met een boek.
Hassan, Amir’s persoonlijke bediende, maar ook zijn onafscheidelijke jeugdvriend, lijkt meer complimenten te krijgen van Baba dan Amir, wat een zekere jaloezie aanwakkert.
Ondanks dat Amir Pashtun is en Hassan zijn bediende én Hazara hebben de twee vrienden elkaar eeuwige trouw beloofd. Op het vliegerfestijn van Kabul dat het jaarlijkse hoogtepunt vormt voor Amir en Hassan, hoopt Amir eindelijk op een overwinning zodat zijn vader trots op hem kan zijn. Dankzij de hulp van Hassan die erg goed in het vliegers ophalen is, is die zege binnen handbereik. Die dag echter moet Amir zijn gezworen trouw aan Hassan bewijzen. Hij faalt. En daarna schaamt hij zich zo dat hij alles alleen maar erger weet te maken. Het zal Amir’s jeugdtrauma worden, meer nog dan de akelige vlucht uit Afghanistan enkele jaren later.
Het tweede deel van het boek speelt in Amerika waar Amir en zijn vader tussen de andere Afghaanse vluchtelingen een bescheiden bestaan weten op te bouwen. Zijn vader, eens een rijke koopman, moet het nu doen met een baantje op een benzinestation. Maar de omstandigheden zijn wel dusdanig dat Amir en Baba nader tot elkaar komen. Hoewel Amir’s grootste fout van zijn leven ver in Afghanistan ligt waar de Taliban de Russen hebben opgevolgd, laat zijn laffe verleden hem niet los. Amir is geen held.
Dat is hij nog steeds niet wanneer een oude vriend van zijn vader hem sommeert naar Afghanistan terug te keren. Pas wanneer hem een familiegeheim wordt onthuld stemt hij toe naar het door de Taliban geteisterde Kabul terug te keren, waar geen steen meer op de andere lijkt te staan. Daar is het ook dat hij zijn schuld zal moeten inlossen.
De schrijver Khaled Hosseini is in Kabul geboren en opgegroeid tot hij in 1980 naar Amerika emigreerde toen de Russen Afghanistan binnenvielen. ‘De vliegeraar van Kabul’ is zijn debuutroman en is een fictief verhaal, hoewel vooral de periode uit het boek dat in Amerika speelt een autobiografisch tintje heeft.
Vliegerwedstrijden zijn een nationale sport in Afghanistan, zoals bij ons het voetbal. De kunst is de draad van je medevliegeraars met de lijn van je eigen vlieger door te snijden zodat jouw vlieger als laatste in de lucht overblijft. Het populaire spel werd echter, zoals zoveel dingen, meteen verboden door de Taliban als zijnde een on-islamitische bezigheid. Toen Kabul bevrijd werd van dit godsdienstige juk, was er op de tv-beelden die Hosseini zag van zijn geboortestad die in puin lag, een eenzame vlieger die als een jubelende overwinnaar hoog in de lucht zweefde. Dit beeld was voor hem het uitgangspunt van zijn verhaal.
Natuurlijk is het boek interessant omdat er nog maar weinig boeken zijn die zich in het Afghanistan afspelen ten tijden van de Russen én van de Taliban. Het geeft een kleine kijk op de kleurrijke Afghaanse cultuur, zowel in hun eigen land als in het land waar velen een nieuw bestaan proberen op te bouwen.
De schrijver heeft echter niet gekozen voor een boek over zijn geboorteland en de boze overheersers. Hij heeft een toegankelijke ‘bildungs’ roman geschreven, over een anti-held die een vriend verraadt, waarna hij zijn verleden goed gaat maken in een land dat bezet wordt door zeer gevaarlijke godsdienstfanaten. Juist omdat het verhaal in het voor de meeste van ons zo onbekende Afghanistan speelt waar zoveel ellende is geweest, maakt dit het boek speciaal.
De thema’s in het verhaal over Amir en Hassan zijn herkenbaar: over een zoon die bang is te falen tegenover zijn vader, vriendschap en verraad, een niet uit te wissen jeugdzonde, de personificatie van het kwaad dat in dezelfde persoon terugkomt. Het dramatische gehalte is zo groot dat het je al snel meesleept. En zeker op het einde is het verhaal heel spannend. Misschien is het boek geen literair hoogstandje, soms rommelt de stijl nog wel eens. Inhoudelijk is het echter zo boeiend dat dit de schrijver wordt vergeven. Een debuutroman is om van te leren.
Khaled Hosseini – De vliegeraar van Kabul (The Kite Runner, vert. Miebeth van Horn), Cargo, 2003
Leeslinks
Over Afghanistan:
Quaid Akbar Omar – Het fort met de negen torens
Een gepassioneerd boek over een jeugdliefde in Pakistan:
Kamila Shamsie – Kartografie
Over een andere jeugdliefde die niet verdergaat:
Karin Roberts – De bloemenjongen
Over vluchten en je draai in een ander land vinden:
Gina B. Nahai – Het noodlotskind