Belle en het beest
Franse fabel over een dorp, een moord en de waarheid.
Je kunt Philippe Claudel (1962) een Franse duizendpoot noemen: leraar, o.a. in gevangenissen en instellingen voor gehandicapte kinderen, filmmaker en schrijver van scenario’s en boeken. De lijst met titels van zijn werken is lang en zijn prijzenkast is goed gevuld.
Schemering is pas het derde boek dat ik van hem las. Ervoor las ik Het onderzoek (2011) en De archipel van een hond (2018). Zijn roman Grijze zielen uit 2003 is zijn meest bewierookte boek, waarvoor hij de Renaudot prijs ontving. In drie van deze boeken is de dood een uitgangspunt voor ontregeling van een gemeenschap. In Grijze zielen wordt een meisje vermoord gevonden en leidt de speurtocht naar de dader langs allerlei notabelen van het dorp. In De archipel van een hond raakt een eilandgemeenschap in rep en roer omdat er vluchtelingen aanspoelen en moeten de bestuurders iets ondernemen om de rust op het eiland te bewaren. Schemering volgt bijna hetzelfde scenario: de dood, roddels, foute bestuurders. Hier raakt een kleine gemeenschap ontwricht door de moord op een pastoor.
Een aankomende ramp
Het slachtoffer wordt in een duister steegje gevonden door Lémia en Douri, de kinderen van de Klompenmaker, die meer tijd in de kroeg spendeert als elders. De plaatselijke politieman Nouria maakt geen haast met het oplossen van de moord en geeft zo ruim baan aan geruchten die steeds hardnekkiger worden in het stadje, dat een kleine moslimgemeenschap heeft. Een ramp laat niet lang op zich wachten.
Claudel houdt ervan zijn karakters flink te vergroten en noemt ze daarom niet altijd bij hun naam, maar bij hun functie: Politieman. Plaatsvervanger, Burgemeester, Vicaris, Klompenmaker, Dokter, Pastoor.
De hoofdkarakters
Het hoofdkarakter in Schemering is Politieman, die van zichzelf denkt dat hij een belangrijk man is en zijn rustige leventje het liefst zonder incidenten ziet. Hij laat zijn thee zetten door Plaatsvervanger Baraj, die ook de Politiepost schoon en warm houdt, rookt zijn dikke sigaren en denkt alles in de hand te hebben. Hij kampt met seksuele driften die zijn vrouw lijdelijk ondergaat, totdat hij wat heimelijke blikken op Lémia heeft geworpen, een meisje dat flink op weg is om een mooie vrouw te worden.
Zijn tegenpool is de Plaatsvervanger, eigenlijk de domme kracht, want hij is reusachtig, simpel en lelijk, maar met een gouden hart. Hij houdt zielsveel van zijn twee honden Mijn Schoonheden, heeft dichtregels die hem almaar te binnen schieten en is plichtsgetrouw, hoe minachtend Politieman hem soms ook behandelt.
Al snel blijkt dat Politieman eigenlijk niets heeft te zeggen in deze uithoek van een machtig Keizerrijk, dat tanende is. Wanneer de Autoriteiten zich met de moordzaak gaan bemoeien, kan de Politieman alleen maar toekijken hoe droevig alles zich ontwikkelt en dat het begrip waarheid gerelateerd is aan macht.
Centraal Europa
Het verhaal speelt in een centraal Europese staat, eind negentiende eeuw. Het zou het Oostenrijks-Hongaarse rijk kunnen zijn, dat bestond uit verschillende landen, waaronder Bosnië-Herzegovina, waarin moslims leefden naast andere gelovigen. Als tegenstander was er toen nog het Ottomaanse rijk. Er hoeft echter geen naam te worden geplakt op dit stadje waarover de schemering daalt en dat ver van de hoofdstad van het Keizerrijk aan een buitengrens ligt, waarachter de vijand loert. Het is tenslotte een fabel.
Jan Klaassen en Katrijn
Claudel is een meester in dit karakterspel en plaatst zijn personages messcherp tegenover elkaar. Als een volleerd poppenkastspeler trekt hij aan de touwtjes en zorgt hij ervoor dat het verhaal zich in rustig tempo ontwikkelt en aan spanning wint. Hierdoor blijft de lezer in de ban van het verhaal, ook al zijn er genoeg zaken die je zo zou hebben kunnen voorspellen. Zijn karakters zijn ware Jan Klaassens en Katrijns: volks, cliché en onderhoudend.
Dat beetje humor hebben we nodig in deze donkere fabel, die verontrustend veel aan onze huidige maatschappij doet denken, waar macht en waarheid ook steeds vaker hand in hand gaan. Philippe Claudel weet precies de vinger te leggen op de zwakke plekken in de maatschappij, die van alle tijden zijn. Wat dat betreft zijn de mensen sinds de teloorgang van het Ottomaanse en het Hongaars-Oostenrijkse rijk geen spat veranderd. Schemering is een stemmig verhaal voor deze donkere winterdagen, dat speelt in de duisternis, mist en sneeuw. Met toch ook wat kleine verrassingen, die als hoopvolle sterren hoog boven het verhaal schitteren.
Philippe Claudel – Schemering (Crépuscule, vert. Manik Sarkar), De Bezige Bij 2023
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Het onderzoek
De archipel van een hond
Een langere versie van Schemering:
Orhan Pamuk – De nachten van de pest
Een stadje in opstand:
László Krasznahorkai – De melancholie van het verzet
Over moslims versus orthodoxen in Bosnië:
Lana Bastašić – Vang de haas
Een andere fabel:
Tahar Djaout – De wachters
Een andere heksenjacht:
Autran Dourado – Het mensenschip
Moord in Istanbul:
Perihan Magden – Moord op de boodschappenjongens