Op pad met de oorlog
Amerikaanse roman over het leger van Sherman in de Amerikaanse burgeroorlog.
Misschien wel de bekendste roman die gedeeltelijk over de Amerikaanse burgeroorlog gaat, is Gejaagd door de wind (1936) van Margaret Mitchell. Hierin maken we kennis met de verliefde Scarlet O’Hara, die op een plantage in Georgia woont, de zuidelijke staat die zich samen met de staten Mississippi, Florida, Alabama en Texas eind 1860 afscheidde van de Unie van Amerikaanse Staten. De afgescheiden staten noemden zich Geconfedereerde Staten van Amerika en een jaar later woedde een heftige oorlog in Amerika tussen de confederalen en de unionisten.
Een van de meest indringende romans over het front in een oorlog is het boek Van het westelijke front geen nieuws (1929) van Erich Maria Remarque, over de zinloosheid van oorlog en over de loopgraven in de Eerste Wereldoorlog.
Ergens tussen deze twee romans in ligt het nieuwste boek van E.L. Doctorow: De mars.
De mars vertelt over de barre en vernietigende tocht die generaal William T. Sherman ondernam met zijn leger van ca. 60.000 man, van Atlanta, dat hij in 1864 had overwonnen en vernietigd, dwars door Georgia naar Noord-Carolina, waar hij zich aansloot bij het leger van Grant, zodat eindelijk het confederale leger van Lee kon worden verslagen, wat het einde van de oorlog betekende.
Net als in Im Westen nichts Neues doet Doctorow in De mars verslag van gruwelijke momenten op het slagveld en van de regelmatig onmenselijke condities waarin de soldaten hun generaal volgden. Van plunderingen in de steden, waarin huizen werden leeggehaald of in de fik gestoken, maar ook vrouwen verkracht werden, tot de erbarmelijke omstandigheden waarin de zieken en de gewonden werden opgevangen.
Doctorow heeft dit plunderende en lijdende leger in deze roman echter een onderhoudend gezicht gegeven. Zijn verhaal gaat over verschillende mensen die met dit leger meetrokken: Pearl, de blanke negerin, die als jongen verkleed door Sherman werd aangenomen als trommelaar, de gedeserteerde soldaten Arly en Will die door hun listen de oorlog probeerden te overwinnen, de Duitse chirurg Wrede Sartorius die de oorlog gebruikte om medische kennis te verrijken en Emily, dochter van een gerespecteerde rechter, die haar rustige leventje in stukken zag vallen en zich ging wijden aan het verplegen van de gewonden.
krijgt dat machtige leger een menselijk gezicht. Pearl, die haar eens zo gehate bazin Mattie onder haar hoede neemt wanneer Mattie’s man die ook Pearls vader was, overleden is. Arly, die zijn maat verliest, maar na zijn dood over zijn belevingen met Will blijft praten. Wrede Sartorius die als medicus geïntrigeerd raakt door Albion Simms die met een forse spijker in zijn hoofd weliswaar gewoon doorleeft, maar wiens hersens beschadigd zijn. Emily, discreet verliefd op haar dokter Wrede…
Daarnaast ook veel kleinere verhalen over personen die het pad van de hoofdkarakters kruisen: over generaal Kilpatrick die zijn eigen oorlogsregels hanteerde, vooral wat betreft de dames, over pientere Calvin, het zwarte hulpje van een oorlogsfotograaf, die min of meer gedwongen voor een nieuwe baas moet werken, over het kleine slavenjongetje Calvin die er blijkbaar heel goed over nadenkt met wie hij zijn nieuwe leventje gaat delen.
Zo krijgt deze veldtocht, die generaal Sherman zo tactisch mogelijk probeerde uit te voeren, een meer dan militair gezicht. Terwijl het dagelijkse leven in de loopgravenoorlog uit Im Westen nichts Neues zich nauwelijks verplaatste, was de grootste inspanning van Sherman’s leger het zich verplaatsen door soms onmogelijk gebied zoals de moerassen van Virginia of door slecht weer, waarbij de regen met bakken tegelijk de hemel uitkwam. Voorop de manschappen, achterop de wagens die als veldhospitaal dienst deden, de wagens met proviand, keukens en al wat er nog meer met een leger meereist.
Het leger groeide soms aan tot dubbele grootte: slaven die zich bij het bevrijdingsleger aansloten om weg te komen uit het zuiden, vrouwen en kinderen die man, huis en haard hadden verloren, meer dubieuze individuen zoals Arly en Will of beroepsmatig, zoals fotograaf Culp en zijn hulpje Calvin. Al deze mensen moesten te eten krijgen. Voor al deze mensen en de soldaten werden plantages berooid van hun voedselvoorraden, vee, paarden en ezels werden geconfiskeerd en kostbaarheden geroofd. Ook de plantage ‘Tara’ van Scarlet O’Hara uit Gone with the wind onderging dit lot.
Aan het hoofd van deze alles vernietigende Anaconda-slang die door Georgia en Virginia sloop, stond de grote man Generaal Sherman, op handen gedragen door zijn manschappen, die regelmatig aan zijn acties twijfelde, graag een stevige borrel dronk en het hart op de juist plek had. Hij bleef het militaire plan dat door president Lincoln was uitgekozen volgen: het anaconda-plan dat inhield dat de legers van het zuiden moesten worden omsingeld en worden afgesloten van de wereld.
De mars is een oorlogsroman, zonder dat de gruwelen de hoofdmoot vormen, of dat de romantiek van de pagina’s druipt. Het is over hoe een oorlog wordt gevoerd: door een generaal die tactiek toepast, door een leger dat door toevalligheden aan elkaar klit. Het gaat over blank en zwart, vrouwen en mannen, armen en rijken en militairen en burgers op een zware veldtocht in een oorlog die uiteindelijk aan zo’n 360.000 mensen het leven zou kosten.
E.L. Doctorow is bekend om zijn boeken die draaien rond historische aspecten uit de Amerikaanse geschiedenis. Ragtime (1975), over een blanke, joodse en zwarte familie, speelt in het begin van de 20ste eeuw waarin mensen zoals Harry Houdinin, Henri Ford, J.P. Morgan en Emiliano Zapata voorkomen en is misschien wel zijn meest succesvolle roman. De mars is een fascinerende roman die op kleurige en onderhoudende wijze een oorlog beschrijft, die Amerika nog lang niet vergeten is.
E.L. Doctorow – De mars (The March, vert. Sjaak Commandeur) De Bezige Bij, 2006
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
Homer & Langley
Over de Amerikaanse burgeroorlog:
Laird Hunt – Nimmerthuis
Margaret Mitchell – Gejaagd door de wind
Andere oorlogen:
Erich Maria Remarques – Van het westelijke front geen nieuws
Leo N. Tolstoj – Oorlog en vrede
Over de nasleep van de Amerikaanse burgeroorlog:
Jeffrey Lent – Herfst