“Vind uw eigen madeleine”
Frans-Marokkaanse familiekroniek over het leven in Marokko.
Anne Dhobb groeide op in de Franse Elzas en leerde daar aan het einde van de Tweede Wereldoorlog een Marokkaanse militair kennen, die ze uiteindelijk volgde naar zijn thuisland. Het Marokko waar ze terechtkwam was een traditionele mannenmaatschappij, wat wel even wennen was, zeker in de jaren vijftig, toen Marokko het koloniale Spaanse en Franse juk afwierp om in 1956 een zelfstandige staat te worden. In 2004 verscheen Anne Dhobb’s autobiografie Aux ailes du temps over haar opgroeien in de Elzas en haar verdere leven in Marokko.
Semi-autobiografische trilogie
Ook haar kleindochter, journaliste en schrijfster Leïla Slimani, besloot de familiegeschiedenis in te duiken en probeerde zoveel mogelijk herinneringen naar boven te halen. Zo kwam de semi-autobiografische trilogie Het land van de anderen tot stand, over drie generaties van de Belhaj-Daoud-familie, beginnend in de jaren ‘50 en eindigend rond 2010. Het eerste deel, Mathilde, gepubliceerd in 2020, gaat over de Franse Mathilde (gebaseerd op Slimani’s oma Anne Dhobb) en haar Marokkaanse man Amine. Twee jaar later verscheen Kijk ons dansen, over Mathilde en Amine’s dochter Aïcha, hun zoon Selim en Amine’s zus Selma. Vijf jaar later is er het derde en laatste deel: Neem het vuur mee, waarin de twee kleindochters centraal staan.
Inhoud
Aïcha is vrouwenarts en getrouwd met Mehdi, die het tot een succesvolle bankier heeft geschopt. Maar dan slaat het noodlot toe. Mehdi’s verhaal heeft alles met het politieke klimaat in Marokko te maken. Een zachte racistische ondertoon klinkt wanneer Mathilde en Amine hun zoon Selim in New York bezoeken, die daar een succesvolle fotograaf is geworden.
Het feministische thema omhult de twee dochters van Aïcha en Mehdi, Mia en Inèz. Zij verschillen veel van elkaar, maar beiden proberen om onder het patriarchale juk uit te komen en afstand te nemen van de traditionele Marokkaanse maatschappij. Ze worden hierbij geholpen door hun vrijgevochten tante Selma.
Feminisme
En zo bruist ook het derde deel van het leven en de thema’s: Marokko die zich op het pad heeft begeven om een aantrekkelijk toeristisch land te worden, maar op de achtergrond nog steeds dictatoriale trekjes vertoont, een afbrokkelende familiecultuur, de eeuwige strijd om vrijheid en het feminisme dat de machocultuur omver probeert te werpen. Vanaf het eerste deel zat dit feminisme al in de lift, met Mathilde die probeerde op haar wijze bij te dragen aan de boerderij en het welzijn van de mensen die er leven. In Kijk ons dansen is het Aïcha die vrijheid vindt in haar medisch beroep en ook Selma probeert onder de traditionele rol van de vrouw uit te komen en blijft stoïcijns haar leven naar haar hand zetten. In Neem het vuur mee zijn het de zussen Inèz en Mia die proberen hun levensweg te vinden buiten het Marokko met zijn traditionele regels, terwijl ook Aïcha, Mathilde en Selma nog niet van het toneel zijn verdwenen.
Botsende tradities
Met dit derde deel komt een boeiende familiegeschiedenis over drie generaties Belhaj-Daoud ten einde. Weliswaar met de vrouwen op de voorgrond, maar het geeft ook een beeld van de ontwikkeling van het moderne leven in Marokko, waar meer dan eens eeuwenlange tradities botsen met een moderne cultuur. Net zoals ook familietradities niet allemaal bestand zijn tegen nieuwe generaties. Er zijn weinig romans die praten over het leven van een gewone familie in Marokko, zonder dat de politiek of emigratie hoofdonderwerpen zijn. Dat maakt deze trilogie nog eens extra speciaal. Ook al spelen deze twee thema’s een kleine rol, Het land van de anderen geeft vooral een unieke en boeiende kijk op het leven temidden van de modernisering van Marokko.
Het derde deel sluit de familiekroniek verrassend af en maakt de cirkel rond: het begint met een Française die in Marokko komt wonen en eindigt met twee Marokkaanse die naar Frankrijk verhuizen. In de proloog vertelt Slimani dat een psychiater haar aanraadde haar eigen madeleine te vinden, waarmee hij doelde op het Franse spreekwoord, ingeburgerd dankzij Proust’s Op zoek naar de verloren tijd, om jeugdherinneringen op te roepen door madeleine-koekjes in de thee te dopen. En dat heeft Slimani gedaan: naast fictie schittert de serie met zoete en bittere familieherinneringen uit een kleurrijk leven in Marokko. Slimani’s stijl is rustig en zonder poespas en weet de lezer meteen te boeien door een inhoud die je naar meer doet verlangen.
Leïla Slimani – Neem het vuur mee (J’emporterai le feu, vert. Gertrud Maes), Wereldbibliotheek 2025
Leestips:
De andere delen van Het land van de anderen:
Kijk ons dansen
Mathilde
Het familieleven in Noord-Afrika:
Éric Chacour – Wat ik van je weet
André Aciman – Uit Egypte
Alaa Al Aswani – De Automobielclub van Caïro
Yasmina Khadra – Wat de dag verschuldigd is aan de nacht