Liefde maakt blind
Engelse roman over herinneringen en de liefde in een bruisend Alexandrië rond 1940.
Terugdenken aan een goeie oude tijd, aan een brandende liefde, aan een stad waar je jarenlang verbleef. Mensen met wie je toen lief en leed deelde, hun gezichten nog net niet uit het geheugen gewist. Het zijn bitterzoete gedachten waarin weemoed en pijn naast elkaar liggen.
Het Alexandrië Kwartet wordt beschouwd als het beste, of belangrijkste werk van Lawrence Durrell (1912 – 1990), een Engelse globetrotter en schrijver, met vier huwelijken, twee dochters en een indrukwekkende lijst van boeken, zowel romans als poëzie en reisverhalen. Het eerste deel van deze vierdelige serie, Justine, werd al in 1957 gepubliceerd (De Nederlandse vertaling in 2023). Het vertelt over een ‘geheime’ verhouding die de verteller Darley had met Justine, de joodse vrouw van Nessim, een machtige en rijke koptische Egyptenaar. En over het leven van ex-pats in Alexandrië rond 1940, toen een internationale enclave waar schrijvers, kunstenaars, miljonairs, gelukzoekers en noem ze maar op, met de Egyptenaren de stad levendig hielden.
Onverwachte onthullingen
Het tweede deel, Balthazar, kwam een jaar later uit en begint ermee dat Darley, aangespoord door de Egeïsche wind op een Grieks eiland, zijn verhaal over zijn liefde voor Justine op papier heeft gezet. Hij wil hiermee zijn verlangende gedachten aan Alexandrië stoppen en niet meer denken aan wat zijn hart daar te verduren kreeg. Hij had het document ter beoordeling naar zijn vriend Balthazar gestuurd en krijgt het terug, vol gekrast met gekleurde aantekeningen: antwoorden op vragen en heel veel op- en aanmerkingen over een verleden dat ze samen delen.
Alexandrië is nog zo levend als Darley’s herinneringen dat toestaan nu zijn vriend hem er aan de haren weer mee naartoe sleept, want het boek over Justine kan herschreven worden: Balthazar komt met onverwachte onthullingen op de proppen, die de inhoud van het eerste deel op losse schroeven zet. En Darley behoorlijk raken. Niemand kon echt alles weten wat er speelde in een groep internationale vrienden, die een bruisende oriëntaalse stad als hun speelveld hadden. Het was een leven vol feesten en partijen, nachtelijke zuippartijen, onbeantwoorde liefdes en heimelijke vrijages, waarin de een wat losbolliger was dan de ander.
Inspiratiebron voor Justine
In Balthazar treden andere karakters naar voren, die we al in Justine hebben ontmoet, zoals de schrijver Pursewarden en de clowneske Scobie. We vinden er ook nieuwe karakters, zoals de licht zwakzinnige Narouz, de broer van Nessim. Het boek meandert rond nieuwe verhalen, maar onthult ook meer achtergrond van zaken die in het eerste deel spelen. Uiteraard dwaalt ook de mooie Justine weer in vol ornaat over de pagina’s, ook al heeft Balthazar haar in een totaal ander daglicht gezet dan Darley.
Lawrence Durrell was tijdens de jaren van de Tweede Oorlog (1940 – 1945) in Egypte gevestigd als persattaché van de Britse ambassade en woonde eerst in Caïro en vervolgens in Alexandrië. Daar ontmoette hij Eve Cohen, die zijn tweede vrouw werd en hem inspireerde tot het schrijven van Het Alexandrië Kwartet.
Onderhoudende anekdotes
En schrijven kon hij: met veel verve komen de smoezelige straten van Alexandrië tot leven, waarin luide stadsgeluiden en kruidige geuren strijden om de eer, ook al zullen er ook hoeken met afval en stank zijn geweest. Durrell schrijft met weemoed over een stad die zijn internationale karakter al snel zal verliezen en waar hij nooit meer over de Grande Corniche zal slenteren. Over een leven vol personen die hij nooit meer zal zien, sommige omdat ze het leven niet hebben volgehouden, anderen die zijn verspreid over of zijn verdwenen in de wijde wereld. Balthazar is doorspekt met onderhoudende anekdotes, die wel of niet zijn gebaseerd op echte gebeurtenissen, maar ze kleuren het stadsleven met zijn geneugten en zonden, net zoals zijn uiteenlopende karakters. En dan was er de liefde, die door de straten raasde. Balthazar is een verhaal geworden over een liefde die blind maakt, een wijsheid die maar al te vaak opgaat en in dit tweede deel van Het Alexandrië Kwartet een rol speelt.
Over een bloemrijk leven
Het is geen boek voor snelle lezers. Lawrence Durrell’s woorden vragen om geduld daar ze geen genoegen nemen met alleen maar acties te beschrijven, maar ook het bloemrijke leven zo goed mogelijk willen doen herleven. Durrell laat langzaam de draad van een verhaal afrollen, onderweg genoeg zijpaden inslaand.
De eerste drie delen van Het Alexandrië Kwartet draaien rondom verschillende gezichtspunten op hetzelfde verhaal. De ontknoping komt in het vierde verhaal, waarop de Nederlandse lezer nog even zal moeten wachten: nog twee delen te gaan. Zodat we weer dat weemoedige verleden in kunnen stappen van deze schrijver die zowel mensen als plaatsen eert met zijn mooie schrijverij.
Lawrence Durrell – Balthazar (Balthazar, vert. Harm Damsma en Niek Miedema), Van Maaskant Haun, 2023
Leestips
Het eerste deel van Het Alexandrië Kwartet:
Justine
Van dezelfde schrijver:
Bitter Lemons (Engels)
Ex-pats in Marokko, van Paul Bowles:
Het dak van de hemel
Een kille regen
Het huis van de spin
Hoog boven de wereld
Vóór de dekolonisatie van Egypte:
André Aciman – Uit Egypte
Alaa Al Aswani – De Automobielclub van Caïro
Maguih Ghali – Bier in de snookerclub
Michel Ondaatje – De Engelse patiënt
Vóór de dekolonisatie in Noord-Afrika:
Yasmina Khadra – Wat de dag verschuldigd is aan de nacht
Leïla Slimani – Mathilde
Leïla Slimani – Kijk ons dansen
Liefde is niet altijd makkelijk:
Joachim Bessing – Untitled
Orhan Pamuk – Het museum van de onschuld
Gabrielle Zevin – Morgen en morgen en morgen
Bariş Biçakçi – Radeloos als we waren
Sally Rooney – Normale mensen