Dante en Beatrice
Zuid-Afrikaans verhaal over een Spaanse dame en een Poolse pianist.
In het werk van de Zuid-Afrikaanse schrijver J.M. Coetzee (geboren 1940) komt regelmatig een dame op leeftijd voor: Elisabeth Costello, een Australische schrijfster die terugkijkt op haar roemrijke carrière, maar ook op de strubbelingen met haar kinderen. In 2003 verscheen de roman die naar haar vernoemd en geheel aan haar gewijd was, maar haar personage komt in meerdere romans terug, zoals in de verhalenbundel De oude vrouw met de katten. Een van die verhalen gaat over een vrouw die vreemdgaat. Ondanks dat ze een gelukkig huwelijk heeft. “Wat ze die middagen doet gebeurt in haar vrije tijd, een tijd waarin ze voor de duur van een uur of twee ophoudt een getrouwde vrouw te zijn en alleen maar zichzelf is.”
In de nieuwste roman van Coetzee, die sinds 2006 Australisch staatsburger is, komt Elisabeth Costello niet voor. Ook al gaat De Pool ook over een overspelige vrouw, de Spaanse Beatriz, die zichzelf wegzet als niets bijzonders; de vrouw van een bankier in Barcelona, die haar dagen slijt met werken voor goede doelen. Tegen de vijftig, een huwelijk dat is uitgeblust maar nog intact, gewoon een vrouw die niet opvalt.
De pianist
Maar dat doet ze dus wel. Wanneer een culturele instelling een pianoconcert organiseert van een Poolse pianist die Chopin komt spelen, krijgt zij de taak toebedeeld om de man mee uit eten te nemen, samen met een ouder echtpaar. Het concert was middelmatig, de op leeftijd zijnde pianist geen groot licht en de avond saai, want de Pool, wiens achternaam zó moeilijk is om uit te spreken dat zelfs niemand die moeite heeft genomen, spreekt geen woord Spaans, enkel wat gebrekkig Engels.
Een week later stuurt de Pool, Witold is zijn voornaam, haar per post een CD van zijn Chopin-vertolking. Beatriz is niet onder de indruk. Nog later stuurt hij haar een e-mail om haar uit te nodigen in Girona waar hij een Masterclass geeft. Beatriz is op het eerste gezicht verbolgen: wat moet die oude man van me? Maar de nieuwsgierigheid krijgt de overhand. Ze gaat verhaal halen over wat de reden kan zijn voor deze uitnodiging.
Eenzaamheid
Het is het begin van een soort spel van een vrouw die er niet op uit is een relatie met een oude man te beginnen, maar op de een of andere manier toch gecharmeerd is van alle aandacht. Witold is halsoverkop verliefd geworden en maakt haar onhandig het hof, terwijl Beatriz zijn avances verontwaardigd probeert af te houden.
Maar het is alsof haar hart, terwijl ze nee zegt, heel hard ja schudt. Eigenlijk zou ze zo doortastend moeten zijn als de vrouw uit de verhalenbundel: ze hunkert ernaar om even uit de sleur van haar leven te zijn, ze komt weer een beetje tot leven door alle aandacht, maar fysiek voelt ze zich absoluut niet aangetrokken tot de pianist met de witte manen. Je proeft Beatriz’ eenzaamheid, hoe hard ze zich ook opstelt.
Vertalingen
De oude pianist refereert vaak aan de muze van Dante, Beatrice. Zonder dat het ooit tot een relatie kwam, bleef Dante deze vrouw verheerlijken in zijn gedichten. Zonder morren incasseert de Pool de negatieve reacties waarmee de Spaanse Beatriz hem regelmatig om de oren slaat. Met pijn in het hart, dat blijkt later wel.
Niet alleen de liefde loopt stroef. Ook de taal. De Pool moet zich uitdrukken in een gebrekkig Engels, wat bij Beatriz tot veel vragen leidt omdat ze niet alles begrijpt en wijdt het dan aan een slechte vertaling. Dat geeft zelfs humoristische scenes, terwijl Coetzee daar niet veel mee rondstrooit. Later zal Beatriz voor het blok komen te staan om Poolse gedichten wel of niet te laten vertalen. Ze vermoedt dat met de vertaling een deel van de kracht van de gedichten verloren gaat, maar haar nieuwsgierigheid neemt weer de overhand.
Emotioneel
Voor De Pool kwam de trilogie rond Jezus uit, verhalen met een meer filosofische inslag. Met De Pool heeft Coetzee zich weer terug begeven op het pad van de liefde en ouderdom. Een verhaal waarin twee eenzame mensen het tegen elkaar opnemen, met als degens de liefde. In de coulissen wordt de taal aan de roman toegevoegd: vertalingen. Coetzee is onderhand een meester geworden in het beschrijven van mensen op leeftijd. In dit boek lijkt het er op dat Witold een laatste kans op de liefde wil benutten. Hij stort zich op zijn verliefdheid en trekt zich terug wanneer Beatriz dat verlangt. Maar hij legt zich er niet bij neer, zal later blijken.
Coetzee’s werk heeft hem een lange lijst aan literaire prijzen opgeleverd, zoals in 2003 de Nobel prijs en tweemaal de Booker prijs. Hier weer een nieuwe parel om aan zijn snoer te rijgen: een mooi, emotioneel verhaal. Dat er emotioneel trouwens best wel inhakt.
J.M. Coetzee – De Pool (The Pole, vert. Peter Bergsma), Cossee 2023
Leestips
Van dezelfde schrijver:
De dood van Jezus
De oude vrouw en de katten
Wachten op de barbaren
Portret van een jongeman
Dierenleven
Een verliefde pianist:
Christian Gailly – De nacht
Een pianoconcours:
Riku Onda – Honingbijen en donder in de verte
Een vrouw op leeftijd verliefd:
Alba de Céspedes – Verboden schrift
Onmogelijke liefdes:
Gianfranco Calligarich – In de omhelzing van de rivier
Orhan Pamuk – Het museum van de onschuld
Ye Zhaoyan – Nanjing 1937, een liefdesgeschiedenis
Oud worden en terugkijken:
Margaret Atwood – Besjes in het bos