De geest uit de fles
Nigeriaanse semi-autobiografische roman over een Afrikaans wisselkind.
De Sri Lankaanse schrijver Shehan Karunatilaka vertelde in zijn in 2022 Booker Prize winnende roman De zeven manen van Maali Almeida over een overtuigende geestenwereld na de dood. In zijn in Nederland recentelijk uitgekomen sprookjesachtige boek Ngando (uit 1948) schrijft de Kongolese schrijver Paul Lomami-Tshibamba over hoe verweven de Afrikaanse wereld is met zijn geesten. Ook al hebben ze minder invloed op het tegenwoordige Afrikaanse leven, toch durft een hedendaagse schrijver de geesten weer te gebruiken als vertellers van een semi-autobiografische roman die speelt in de moderne wereld.
Er verschijnen steeds meer boeken van transgenders, de een wat interessanter dan de andere. Zoetwater is wel een heel bijzondere roman van een transgender, die niet alleen over genderidentiteit schrijft, maar ook over ogbanje, wat misschien het beste te vergelijken is met een wisselkind. In de Europese legendes was dat een baby die stiekem werd geruild met een elf, kabouter of dwerg, om de ouders te straffen. In Afrika zijn het de goden die geesten in een baby loslaten.
Een ogbanje
Dit overkwam Ada, dochter van Saul, een Nigeriaanse dokter en Saachi, een verpleegster uit Maleisië. De goden van het Igbo volk claimen Ada echter als dochter van Ala, een slangengodin. Toen Ada nog jong was en de familie in Nigeria woonde, ging Saachi werken in Saoudi Arabië en kwam ze nog maar sporadisch thuis. Terwijl de meeste geestenkinderen niet lang te leven hebben, gaat Ada op haar 16de naar Amerika om te studeren en komt ze zo op het pad om de liefde te verkennen.
Asughara
Maar Ada is niet alleen. In haar marmeren kamer in haar hoofd heersen tal van andere geesten die haar leven proberen te leiden. Die hebben dan ook het hoogste woord aan het begin van de roman. Wanneer Ada rijp is voor seks, stapt de geest Asughara naar voren, die Ada wil beschermen, uitdagen en doden. Maar allereerst belooft Asughara haar te beschermen tegen seks, die Ada niet wil: wanneer er seks plaatsvindt, zal Asughara alles opvangen en kan Ada zich terugtrekken. Op deze manier kan Ada eindeloos mannen versieren, maar ook schippert ze in talrijke relaties. Soms is er een relatie die zo goed verloopt dat Ada sterk genoeg lijkt te worden om de goden te negeren. Soms ook gunnen de goden haar die rust. Maar ze zullen Ada nooit opgeven.
Wanneer ze genoeg van de mannen dreigt te krijgen, stapt de geest Saint Vincent naar voren, die voor de mannelijkheid van Ada staat, waarop Ada haar borsten laat verkleinen om zo makkelijker haar vrouwelijke gender af te kunnen schudden. De strijd tussen haar, Asughara en de anderen verhardt en Ada moet hard werken om te overleven.
De vertellers
Het is een gedurfde roman wegens de vertellers die als boodschappers van de goden optreden in de hoofdpersoon. De geesten vertellen het droevige verhaal van Ada en laten haar nauwelijks aan het woord. Zij bepalen wat Ada doet en wie ze versiert en het gebeurt slechts zelden dat Ada ze weet uit te schakelen. Wanneer de geesten samen aan het woord zijn, zwiert de tekst langs mythologische kanten en de geschiedenis van Ada. Asughara heeft echter een rauwere stem en is directer in haar relatie tot Ada. Met wanneer nodig heftig taalgebruik.
Akwaeke Emezi
De Nigeriaanse schrijver Akwaeke Emezi, een transgender die gelooft dat ook zij een ogbanje is, onderging een borstverkleining en liet zich steriliseren. Zoetwater is het schrijnende verhaal waarin ze vertelt over haar meerstemmige ik-persoon en de strijd die ze moet leveren om hiermee te leven. Het is krachtig en emotioneel, maar ook heel mooi en sierlijk geschreven. Het opent een totaal ander perspectief voor mensen die stemmen horen of zich bezeten wanen. Het grijpt terug naar Afrikaanse tradities, maar vertelt ook over de problemen die mensen hebben die geboren zijn in een verkeerd lichaam.
Akwaeke Emezi oogstte al veel succes met haar vorige roman De dood van Vivek Oji. waarin ook de thema’s identiteit, seksualiteit en spiritualiteit zijn genesteld. Opvolger Zoetwater is een overrompelend boek waarvan de geesten er alles aan doen om je in het verhaal te betrekken. Een speciaal, gedurfd en mooi boek.
Akwaeke Emezi – Zoetwater (Fresh water, vert. Madelon Janse), Podium 2023
Leestips
Boeken met ogbanje:
Chinua Achebe – Een wereld valt uiteen
Ben Okri – Onmetelijke rijkdom
Afrikaanse geestenwereld:
Paul Lomami-Tshibamba – Ngando
Jennifer Nansubuga Makumbi – Kintu
Geestenwereld van de doden:
Shehan Karunatilaka – De zeven manen van Maali Almeida
Over een Europese geestenwereld:
Hilary Mantel – Voorbij het zwart
Transgenders aan het woord:
Hengameh Yaghoobifarah – Ministerie van Dromen
Marieke Lucas Rijneveld – De avond is ongemak
Over transgenders:
Elif Shafak – 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld
Arundhati Roy – Het ministerie van opperst geluk
Anita Nair – De wreedheid van het hart