Een brug tussen Yaşar Kemal en Orhan Pamuk
Een familiegeschiedenis uit Turkije.
Orhan Pamuk (1952) is dé schrijver van de immense Turkse stad Istanbul. Er is geen stad op de wereld die ooit zo mooi is geportretteerd als het voormalige Konstantinopel, zoals in de romans Istanbul en Het museum van de onschuld van Orhan Pamuk. Vooral in het laatst genoemde boek – eigenlijk de beschrijving van een te hartstochtelijke passie voor een vrouw – wordt de moderne geschiedenis beschreven van een natie die in rap tempo verandert.
Een andere Turkse literaire coryfee is Yaşar Kemal (1923), die in tegenstelling tot Pamuk, dorpen op het platteland beschrijft, leefgemeenschappen waar de tijd lijkt te hebben stilgestaan. Kemal’s simpele verhalen lijken tijdloos en soms mythisch, zijn klein van plot en als een rimpelloze vijver, aan wiens oever je kan mediteren over het leven.
Tussen de dorpen van Kemal, de verhalen van Pamuk en het huidige leven in de Turkse steden, gaapt een immens tijdsverschil. En in dit gat is Murat Isik gesprongen. Zijn verhaal gaat over waarom mensen het platteland ontvluchten en naar de stad trekken voor een beter leven, en hiermee in recordtijd van de ene in een andere eeuw stappen. Isik heeft een brug geslagen tussen de traditionele verhalenverteller Kemal en de gepassioneerde stem van Pamuk. Want Isik’s fictieve familiegeschiedenis neemt je mee op reis door de tijd, van een traditioneel plattelandstadje à la Kemal, naar een nog soberder stadje, naar de grote stad, het terrein van Pamuk, ook al is het deze keer Izmir, waar net zo goed als in Istanbul, een stevige moderne wind waaide.
Isik’s wortels liggen niet alleen in het gebied dat nu Turkije heet, hij is, net zoals de verteller Mehmet van Verloren grond, de zoon van een verhalenverteller. Verhalen vertellen is een gave, die ook vereist dat je je oor te luisteren legt. En dat heeft Isik gedaan: het fictieve verhaal over Mehmet en zijn familie is gebaseerd op Isik’s familiegeschiedenis en is op zeer overtuigende manier geschreven.
Het kan ook niet anders dat hij geput heeft uit een rijke grond voor verhalen, want hoe anders had hij dorpen als Sobyan en Hemgin zo uit de grond kunnen stampen: met kleurrijke bewoners die luisterden naar de sterkste man van het dorp of naar diepgewortelde tradities, de dorpsvetes en het stof dat er opwoei, ongeplaveide wegen en gammele paardenwagens, de dromen van de 13-jarige Miran, die door een uit de stad gekomen onderwijzer tot Mehmet werd omgedoopt, de hoofdpersoon uit misschien wel de beroemdste roman van Yasar Kemal: Memed, mijn havik.
Mehmet beschrijft de ondergang van het geluk in zijn familie: hoe het begon met het gebroken been van zijn vader Selim, een gerespecteerd man in Sobyan. Selim, kreupel geworden, kan zijn dorpsgenoten niet meer met opgeheven hoofd in de ogen kijken en besluit met zijn gezin terug te keren naar zijn geboortedorp Hemgin, waar zijn vader hem een groot stuk land heeft nagelaten. Hij hoopt er een nieuw leven te kunnen beginnen.
Het was 18 jaar geleden dat Selim zijn geboortedorp verliet en in het dorp zijn heel wat dingen veranderd, zoals het feit dat veel mensen nu leven van het land van zijn vader en dus helemaal niet blij zijn met de komst van Selim en zijn gezin. Sobyan lijkt het paradijs in vergelijking met het grauwe, stoffige en nurkse Hemgin. Selim heeft echter zijn trots en een rotsvast geloof in het goede van de mens, en besluit te blijven.
Uiteindelijk eindigt het gezin in Izmir, een stad van onbegrensde mogelijkheden, dat bruiste van het leven. Hier is de familie in de moderne tijd aangekomen, en van hieruit gaat het droeve verhaal van Selim weer een beetje bergopwaarts.
Verloren grond is een bijzonder aangename verrassing van Nederlandse bodem. Familieverhalen vertellen is een gave en die heeft Murat Isik. Dankzij zijn prachtige on-Nederlandse vertel/schrijfstijl, ben je vanaf het begin van het boek geboeid door een verhaal dat je pas loslaat, wanneer het ten einde is.
Murat Isik – Verloren grond, Anthos 2012
Leestips:
Dorpsleven en landje pik:
Çiler İlhan – Een zandstorm, zeiden ze
Over de moderne geschiedenis van Turkije:
Orhan Pamuk – Istanbul
Orhan Pamuk – Het museum van de onschuld
Over het platteland van Turkije:
Nazmiye Oral – Zehra
Martine Carton – De andere Nuray
Yasar Kemal – Onsterfelijk gras
Yaşar Kemal – De granaatappelboom
Yaşar Kemal – Bittere wraak
Yaşar Kemal – Memed, mijn havik
Holly Payne – De maagdenknoop