Pieter Waterdrinker – De rat van Amsterdam

Geld verdienen aan goede doelen

Nederlandse roman over een Russische immigrant in Nederland en zijn kritische kijk op het land.

Waarom de in Rusland wonende Nederlandse schrijver Pieter Waterdrinker pas nu in de literaire schijnwerpers staat, is mij een raadsel. Zijn in 2017 uitgekomen, semi-biografische roman Tsjaikovskistraat 40 werd zijn eerste verkoopsucces, terwijl het angstig stil bleef rond de een jaar daarvoor uitgekomen grootse roman Poubelle, laat staan rond de romans die hij dáárvoor uitbracht, zoals Duitse Bruiloft.

De schrijver groeide op in Zandvoort, dat in veel van zijn romans te herkennen valt. Het is ook de badplaats die de schrijver in 1999 een proces aan de broek hing wegens smaad en anti-semitisme, terwijl voor iedereen die zijn werk leest, het wel duidelijk moet zijn dat Waterdrinker alles behalve een racist is.

Waterdrinkers romans zijn fictief, ook al zijn ze vaak gestoeld op geschiedenis en doordesemd met Waterdrinkers uitgesproken meningen over de hedendaagse politiek en cultuur van zowel Nederland als Rusland. Poubelle was duidelijk gericht tegen het lakse Europa en zijn nieuwste roman De rat van Amsterdam steekt de draak met de Goede Doelen Loterijen, eigenaar van de Nationale Postcode Loterij, de BankGiro Loterij en de VriendenLoterij. Zijn heerlijk sarcasme siert menige pagina over hoe je rijk kunt worden over de ruggen van de armen.

Maar net zoals Poubelle bevat deze lijvige roman nog tal van andere thema’s, zoals immigratie, de patat-cultuur van Nederland en de dictatuur van Rusland, die ver over zijn grenzen reikt. Het Siberisch Front, een actiegroep die Europeanen naar Rusland moet halen, is bovendien een geniale vondst.

Het verhaal gaat over Ruben Katz, zijn moeder een Russin, zijn vader een Let, beide grootgebracht onder het Russische regime. En het gaat over zijn overleden zusje Liza, wiens graf ze in Riga hebben moeten achterlaten. Ze worden zogenaamd joods om hun vlucht naar Nederland gelegaliseerd te krijgen, wat na enige jaren een Nederlands paspoort oplevert. Maar dat is te laat voor Rubens moeder, die wegkwijnt van de heimwee. Rubens vader doet er alles aan om het zijn gezin naar de zin te maken: hij schopt het van patatbakker tot vrijer van een puissant rijke dame, Merel van Gruwelingen, die ook een rol in Rubens leven zal gaan spelen. Dan zijn z’n ouders al lang uit elkaar en moet Ruben zien te leven met zijn wraakgevoelens, maar ook plichtsbesef jegens zijn vader.

Ruben, goed op school en op de universiteit, ontstijgt het gewone leven wanneer hij gaat werken bij de Nationale Armenloterij. Daar wordt geld als water verdiend. Ook al begin Ruben steeds meer te walgen van de praktijken van deze stichting, hij blijft er hangen in de hoop te worden opgemerkt door de dochter van de grote baas Clemens Mudmann, Phaedra, een oud-klasgenootje van hem, op wie hij sinds de middelbare school smoorverliefd is. Het is de liefde die hem zoveel foute hoeken van de wereld laat zien.

De rat van Amsterdam is een liefdesgeschiedenis, maar begint met Ruben in een Nederlandse gevangenis wegens het vervalsen van papieren. Hij schrijft er zijn belevenissen, zoals hij die ziet, in Hema-schriften en is ervan overtuigd dat hij weldra vrij zal komen.

Terwijl Waterdrinker in Poubelle de soms iets te uitgesponnen avonturen aan elkaar rijgt, zit er in het verhaal rond de man die zich zo klein en fout als een rat kon maken een goede structuur met spannend makende vooruitblikken en op zijn tijd verrassende wendingen. De verteller Ruben Katz kan zich zoveel verwijten maken als hij wil, als underdog blijf je van hem houden. Het verhaal weet de emotionele waarden bij vlagen hoog op te voeren.

De brille van Waterdrinker is echter zijn onstuitbare sarcastische opmerkingen over de wereld waarin we leven, met Nederland en Rusland het hoogst in de vaandel. Het boek is een niet te stuiten verhaal waarin oneindige meningen worden geventileerd en mensen en systemen gehekeld. Terwijl ook het verhaal in pittig tempo met alles meestroomt. Van Liga naar Nederland en weer terug naar Rusland, op zoek naar het Baikalmeer.

Ik houd van Waterdrinker omdat hij heilige huisjes weliswaar niet omver schopt, maar ze in de schijnwerpers zet. Hij is niet bang om sommige misstanden uit te vergroten en lijkt weinig vertrouwen in de mensheid te hebben, die geleid wordt door hypocrisie en geldzucht. Zijn karikatuur-rijke stijl maakt het boek onderhoudend. Bovendien heeft hij een levendige beeldtaal, die je diep het verhaal intrekt, de straten van Amsterdam in, het Zandvoortse strand op, Russische stadjes in en laat je ondergedompeld in de witte rust van Siberië.

Ilja Leonard Pfeiffer schreef vorig jaar een grootse Europese roman, met standplaatsen Italië en Nederland: Grand Hotel Europa. Deze zomer is het de beurt aan Pieter Waterdrinker om onze geesten scherp te houden met wat er om ons heen gebeurt. Hij zit echter aan de andere kant van Europa, in Rusland, en beziet het Bloembollenkoninkrijk met geheel andere ogen. De soms bombastische Pfeiffer heeft zijn kritiek op Europa in ietwat hilarische stijl gestrikt rond het avontuur met zijn nieuwste Italiaanse vriendin, Waterdrinker moet het hebben van zijn cynisme en de underdogs, voor wie hij altijd opkomt. Beide romans zijn aan elkaar gewaagd. Ook al is Poubelle meer op Europa gericht, ook De rat van Amsterdam kan meetellen als een grootse Europese roman.

Pieter Waterdrinker – De rat van Amsterdam, Nijgh & Van Ditmar 2020

Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
Biecht aan mijn vrouw
Tsjaikovskistraat 40
Poubelle
De dood van Mila Burger
Duitse bruiloft
Een Hollandse romance
Een andere Europese roman:
Ilja Leonard Pfeiffer – Grand Hotel Europa
Sarcastisch schrijven:
Edgar Hilsenrath – Fuck America
John Fante – Vraag het aan het stof
Michel Houellebecq – Platform
Lydie Salvayre – Nobele zielen