The Sherlock Holmes revival
Amerikaanse roman over de najaren van Sherlock Holmes.
In mei 1891 stonden de mensen in lange rijen voor de Londense krantenverkopers om een exemplaar van ‘The Strand’ te bemachtigen. Het was de krant waarin de avonturen van Sherlock Holmes werden gepubliceerd, en ditmaal was er een fatale afloop: Sherlock Holmes was omgekomen in een kolkende waterval.
De man die deze populaire detective in het leven had geroepen, sir Arthur Conan Doyle, liet onder dwang van zijn uitgever acht jaar later nogmaals zijn beroemde man met pet en pijp opstaan uit de dood en publiceerde nog enkele verhalen, maar daarna was het toch echt uit met Sherlock Holmes. Dat wil zeggen, met de verhalen van sir Arthur Conan Doyle. Want de Engelse detective was inmiddels zo populair geworden dat zelfs nog een eeuw na de laatste Holmes-Doyle publicaties verhalen over hem worden gepubliceerd door de meest uiteenlopende schrijvers. Het merendeel van deze duizenden verhalen en boeken zijn veelal alleen interessant voor de Sherlock Holmes fans en de verzamelaars die allerlei parafernalia verzamelen rond deze detective met de beroemde ruitenpet en de kromme pijp in zijn mond.
Recentelijk verschenen er weer een aantal nieuwe boeken rond deze 19de eeuwse detective waarvan de titels in de literaire wereld thuishoren. Van Caleb Carr’s hand verscheen The Italian Secretary, een Holmiaanse detective pure sang waarin Dr. Watson vertelt over een zaak met bovennatuurlijke verschijnselen die Sherlock Holmes natuurlijk weet te verklaren. In de volgende boeken wordt de oude detective geplaatst in de malle molen van de geschiedenis van de 20ste eeuw. Laurie King laat Sherlock in 1906 opdraven in San Francisco dat ternauwernood een grote aardbeving heeft overleefd. Michael Chabon zet Sherlock Holmes in vlak voor de Tweede Wereldoorlog in The final solution. Hij moet er een papegaai opsporen van een Duits joods jongetje.
Net als Chabon heeft ook Mitch Cullin in A slight Trick of the Mind een bejaarde Sherlock Holmes als hoofdpersoon die zich heeft teruggetrokken op het Engelse platteland waar hij bijen houdt. Cullins Sherlock is nog ouder en leeft nog na de Tweede Wereldoorlog om zijdelings de ravages van de oorlog waar te nemen.
Een kleine dwaling van de geest gaat over de 93-jaar oude Sherlock Holmes die in 1947 teruggetrokken leeft op het platteland van Engeland in Sussex. Zijn koffers vol fanmail die hij wekelijks ontvangt gebruikt hij voor het merendeel om zijn open haard mee op te stoken. Hij wil van geen zaak meer weten en wijdt zijn oude levensjaren aan de bijen terwijl hij wordt verzorgd door zijn huishoudster miss Munroe en haar schoolgaande zoon Roger.
Deze Roger blijkt Holmes liefde voor de bijen al geheel te hebben overgenomen en wanneer Sherlock Holmes ingaat op een uitnodiging van een Japanner die hem heeft gepaaid met zijn bijen en de koninginnegelei, is het Roger die tijdens Holmes’ afwezigheid de bijenvolkeren en hun korven met veel toewijding verzorgt.
Teruggekomen brengt Holmes twee Japanse honingbijen mee voor de jongen, niet wetende dat Roger ervan houdt om in Holmes studeerkamer rond te snuffelen en in zijn papieren te lezen. Daar heeft Roger o.a. het onafgemaakte verhaal gevonden van De speelster op de glasharmonica. Dit blijkt een verhaal dat ook Sherlock Holmes weer terugvindt en probeert af te schrijven zonder de hulp van zijn trouwe Watson, die hem al heel lang geleden heeft verlaten.
En zo zijn er drie verhaallijnen die Mitch Cullin op geniale wijze in elkaar weet te draaien tot deze roman over een oude man wiens geheugen hem steeds meer in de steek laat. Want ook al heet deze man Sherlock Holmes en was hij een van ’s werelds meest befaamde detectives, hij is net als alle ouderen een bejaarde man geworden met de nodige gebreken.
Hij loopt met behulp van twee stokken, maar wat hem het meest steekt is dat hij steeds vaker het idee heeft dat hij talloze dingen vergeet. Eens kon hij zich alle details uit zijn leven perfect herinneren wat hem hielp om de meest wanhopige zaken op te lossen. Maar nu weet hij zelfs niet meer dat hij bij thuiskomst Roger al heeft gezien.
Ook in Japan wordt hij op schrijnende wijze geconfronteerd met dit gebrek. Zijn gastheer, meneer Umezaki, blijkt hem helemaal niet de Japanse bijenwereld te willen laten zien, maar heeft een heel andere persoonlijke reden om Sherlock Holmes te ontmoeten.
Holmes ziet zich dan ook voor een onoplosbare zaak staan. En hij zou Holmes niet zijn om wel een oplossing te bedenken voor dit probleem, hoewel hij sterk geconfronteerd wordt met het feit dat niet voor alles een oplossing is.
Net als het verhaal over de glasharmonica-speelster, welke zaak in het begin een fluitje van een cent was voor Holmes om op te lossen. Doch het kreeg een ander staartje, eentje waar Holmes eigenlijk helemaal niet op was berekend.
Als oude man schrijft hij het verhaal over deze verjaarde zaak dan ook af, waarbij de nodige gevoelens loskomen die de buitenwereld nooit van Holmes te zien kreeg. Wanneer zijn huishoudster hem confronteert met zijn uiterlijke ongevoeligheid, blijkt ook de slimme koelbloedige Sherlock Holmes een gewone man van vlees en bloed.
En dat is het mooie van de roman van Mitch Cullin. Hij zet een oude man neer die net als veel ouderen de belangrijke dingen uit zijn leven probeert op te tellen en met zijn ouderdomsgebreken en de nieuwe wereld vrede moet sluiten.
Natuurlijk is de Sherlock Holmes van zijn maker sir Arthur Conan Doyle geheel aanwezig. Mitch Cullin heeft in zijn jeugd veel boeken van deze schrijver over de beroemde detective verslonden en deze ‘kleine dwaling van de geest’ moet dan ook meer gezien worden als een eerbetoon aan de Engelsman met pet en pijp, dan als een kritiek of een persiflage.
Mitch Cullins grootste succes verdiende hij met de in Nederlands vertaalde roman Getijdenland waar hij de lezer wist te verrassen met een haast Gothisch verhaal over een meisje die met haar vader naar het Amerikaanse platteland trekt.
Een kleine dwaling van de geest heeft niets Gothisch maar heeft eerder de rustige schrijfstijl uit de tijd van Sherlock Holmes’ hoogtijdagen. Ook het begin van de zaak van De speelster van de glasharmonica doet oubollig en niet spannend aan. Maar toch word je langzamerhand gegrepen door waar het verhaal heen moet.
Vooral het deel over het verblijf in Japan waarin Sherlock Holmes en meneer Umezaki Hiroshima bezoeken dat in de eerste opbouwfase zit nadat de Amerikanen hun atoombom op deze Japanse stad hadden losgelaten, doet je beseffen dat het niet zomaar een verhaal is over een uitgerangeerde detective.
Sherlock Holmes had gehoopt dat hij door het eten van koninginnegelei gespaard zou worden door de ouderdom. Cullins, die hem neerzet als een hoogbejaarde man, laat zijn vergissing zien. Maar in één ding had Holmes toch wel gelijk: wanneer er na meer dan een eeuw schrijvers zijn die opnieuw Sherlock Holmes leven inblazen dan heeft hij toch wel het eeuwige leven. En Mitch Cullin is niet zomaar een schrijver, maar een man die weet hoe hij moet schrijven om de lezer te boeien.
Mitch Cullin – Een kleine dwaling van de geest (A slight Trick of the Mind, vert. Otto Biersma en Paul Bruijn), Anthos, 2005
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Getijdenland
Over een andere oude man die naar Japan gaat:
Ethan Canin – Draag mij over het water
Romans waarin de bijenteelt een rol speelt:
Andrej Koerkov – Grijze bijen
Mick Jackson – De bijenkoning
Maxence Fermine – De goudzoeker
Over mensen met het eeuwige leven:
John Boyne – Dief van de tijd
Bruno Maddox – Mijn kleine blauwe jurk
Timothy Findly – Pelgrim
Het relaas van een lang leven:
Francesco Pecoraro – Leven in tijden van vrede
Saul Bellow – Ravelstein
Yasmina Reza – Droefenis
Percy Kemp – Musc
Sándor Márai – Gloed