De val van Engeland
Engelse familieroman spelend tussen de twee wereldoorlogen.
Louis de Bernières is na decennia lang te hebben gezworven over de wereld en door internationale onderwerpen, eindelijk thuis. Zijn serie magisch realistisch aandoende boeken over Zuid-Amerika, zijn bestseller en prachtige Kapitein Corelli’s mandoline dat in Griekenland speelt, zijn indrukwekkende Vogels zonder vleugels over zwarte bladzijden uit de Turkse geschiedenis, zijn aandoenlijke boekjes over een rooie hond in Australië, ze maken nu plaats voor het serieuzere werk dat grotendeels in Engeland speelt.
Na het uitkomen van de Nederlandse vertaling van Het vrouwenleger van señor Vivo, zei De Bernières in een interview (Het Parool, 20 augustus 1999): “Nationalisme en politieke waanzin zijn mijn stokpaardjes, ook al lijkt het alsof ik het liefst over de liefde schrijf.” Sindsdien zijn er nog talrijke romans van hem verschenen en in de meeste van zijn boeken is een oorlog pontificaal aanwezig of inderdaad niet ver weg, net als de liefde. Het tweede deel van deze familiesaga, over de Engelse familie McCosh, speelt tussen de twee wereldoorlogen. Toch zijn de strijdtonelen en de slachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog alom aanwezig en sijpelt het begin van de Tweede Wereldoorlog binnen. Het verhaal draait rondom Rosie McCosh en Daniel Pitt, die redenen hebben om er geen spetterende liefde van te maken.
In het eerste deel, Het stof dat van dromen valt, stond Rosie centraal, die vooral om haar gesneuvelde jeugdliefde treurde. Daniel, met zijn warme passies, kwam echter als meest populaire karakter uit de bus. Alsof bij hem het hart van Bernières lag. Het tweede deel heeft zich op Daniel gestort, die nu getrouwd is met Rosie. Maar heeft het huwelijk van de ontroostbare Rosie met oorlogsheld Daniel wel een toekomst? De passie van de gewezen oorlogspiloot is vliegen, motoren en alles wat beweegt, terwijl Rosie haar heil heeft gezocht in godsdienst en poëzie. Het stel verhuist naar Ceylon (nu Sri Lanka), waar ze een theeplantage hebben en twee kinderen krijgen. Daniel heeft er duidelijk zijn plek gevonden en zou nooit terug naar Engeland zijn gegaan, ware het niet dat Rosie er niet kon aarden en ze met hun twee kinderen terug wilde naar haar ouders en het mistroostige Engeland. Daniel, gek op zijn kinderen, kan niet anders dan haar volgen.
Terug in Engeland raakt de avontuurlijk aangelegde Daniel op drift. De gefrustreerde Rosie doet er zonder een reden te geven alles aan om hem bij zijn dochter en zoontje weg te houden, maar ze wil niet van hem scheiden. Hij wordt meer dan liefdevol behandeld door Rosie’s zusje Christabel, die met de flamboyante en succesvolle kunstenares Gaskell op een verouderd landgoed woont en Daniel een ongekend verzoek doet. Ook Rosie’s zus Sophie heeft hij aan zijn kant, daar ze naast haar predikant op een andere manier de godsdienst omhelst en zelfs het jongste zusje Ottilie vindt haar geluk, maar kan haar ongelukkige zus Rosie niet begrijpen.
Zo blijft Daniel de spin in het verhaal rond de familie McCosh. De ouders zijn al oud, mevrouw McCosh seniel en een gevaar voor het huishouden aan het worden, daar ze graag met haar windbuks speelt. Zozeer dat hun huishoudster Mary, al bijna een familielid, haar trouw opzegt en die aan een ander schenkt. Ook tuinman Wragg is blij een reden te hebben om op te stappen, en zo blijven alleen Rosie, haar kinderen en hun oma achter in het grote landhuis.
De machtsvermindering van de rijken, het verval van hun huizen, vrouwenrechten en meer arbeidersrecht is tekenend voor die tijd. De link tussen de Grampians en de tv-serie Downton Abbey is snel gelegd. Op de achtergrond tekent zich ook het begin af van de val van het Britse imperium. Engeland staat bijna op het punt zijn kleurige veren te verliezen: het rommelt in het koloniale India dat in 1947 zijn onafhankelijkheid zal krijgen, net zoals de kroonkolonie Ceylon zich zonder noemenswaardige strijd in 1948 van Engeland zal afscheiden.
We razen met Daniel op zijn motor mee door de tijd en de geschiedenis. Wereldgeschiedenis zelfs: Van Ceylon naar Good Old England en dan naar Duitsland, waar de nationaal-socialisten steeds meer macht vergaren, de straten onveilig maken en waar het langzaam tot de joden doordringt dat ze niet meer gewenst zijn. Het boek eindigt met het begin van de Tweede Wereldoorlog, waarin de familie McCosh wederom de nodige leden zal verliezen.
Het verhaal is vooral op Daniel gericht, alsof Bernières een beetje zijn belangstelling voor de andere familieleden heeft verloren. Veelbelovende verhaallijnen, zoals de verdachte dood van Rosie’s baby en het onverwachte testament van vader McCosh, krijgen te weinig aandacht. En Rosie, die arme Rosie, krijgt ook maar heel weinig ruimte om haar kant van het verhaal te belichten, of Daniel’s broer Archie, niet meer gewenst in het leger in India en nog steeds verliefd op Rosie. Over Christabel en haar heerlijk gekke Gaskell zou je een apart boek kunnen schrijven. En dat terwijl de tuinman Oily Wragg ruim baan wordt gegeven om zijn visie op het leven te spuien. Niet dat deze arbeidersmening er niet toe doet: het geeft een interessante, nieuwe invalshoek in het verhaal, waarin arbeiders ook in de maatschappij steeds meer ruimte krijgen.
De schrijfstijl is niet opzienbarend, maar het leest als een vlot verlopende treinreis. Bernières loodst je op zijn gemak, hier en daar grote tijdssprongen makend, door een familiegeschiedenis die dan weer aandoenlijk, dan weer verrassend, maar ook onderhoudend is. De twee wereldoorlogen en de liefde prominent aanwezig. Net zoals toen ik het eerste deel dichtsloeg en ik het jammer vond dat ik niet kon verder lezen, bekruipt me ook deze keer weer een kriebelend gevoel van: Hé Bernières, schiet eens op met het schrijven van het derde deel!
Louis de Bernières – Nog zoveel om voor te leven (So Much Life Left Over, vert. Auke Leistra), De Arbeiderspers, 2019
Leeslinks:
Van dezelfde schrijver:
Het eerste deel van de Engelse trilogie:
Het stof dat van dromen valt
De andere boeken:
Blauwe hond
Een partizanendochter
De rooie hond
Vogels zonder vleugels
Kapitein Corelli’s mandoline
De Zuid-Amerikaanse trilogie:
De oorlog van Don Emmanuels edele delen
Het vrouwenleger van Señor Vivo
Het lastige kroost van kardinaal Guzman
Familiesaga’s en oorlog:
Sylvia Tennenbaum – De Wertheims