Ik protesteer
Albanese roman over een staatsinstituut dat dromen analyseert.
Dromen roepen veelal een positief gevoel op, laat staan een paleis vol dromen. Maar wanneer de Albanese schrijver Ismail Kadare het over dromen heeft, mag je een addertje onder het gras verwachten, want zijn boeken gaan meer over het tegenovergestelde: over gure of donkere plekken waar je liever niet wilt verpozen.
Kritische schrijver
Zo ook de roman Het dromenpaleis. De dag dat ik dit boek opensloeg, was de laatste dag van Ismail Kadare op deze aarde. De grote schrijver overleed op 1 juli (2024). Een schrijver in hart en nieren, met liefde voor zijn land Albanië, voor de Balkan, voor legenden en geschiedenis. Een voorvechter van vrijheid, die in Albanië lange tijd ver te zoeken was, zeker toen Enver Hoxha en Ramiz Alia met stalinistische hand het land regeerden (1944 – 1991). Kadare zocht de grenzen op van hoe hij kritiek op zijn land kon verstoppen in zijn geschreven werken. Hij kwam er vaak mee weg omdat hij internationaal bekendheid genoot dankzij zijn eerste roman De generaal van het dode leger (1963) en wie weet, Hoxha een zwak voor hem had omdat ze uit dezelfde stad (Gjirokastër) kwamen. Toen Ramiz Alia in 1985 aan de macht kwam besloot Kadare zijn geluk niet langer te tarten en vluchtte naar Parijs, waar hij tot in 1991, toen de vrijheid in Albanië weer in ere was hersteld, bleef wonen
Het dromenpaleis wordt gezien als een van Kadare’s beste boeken waarin hij de leiding van zijn land bekritiseert. De eerste twee hoofdstukken werden al in 1977 gepubliceerd in de verhalenbundel Emblemen van vroeger, zonder argwaan te wekken bij de censuur. De publicatie van de gehele roman volgde in 1981, maar had toen minder geluk met de censuur. Het boek werd enkele maanden later verboden, weliswaar nadat er al zo’n 20.000 exemplaren van verkocht waren. In 1991 werd Het dromenpaleis in het vrije Albanië opnieuw uitgegeven, nu met her en daar wat veranderingen.
Istanbul of Tirana
Het speelt officieel ten tijden van het Ottomaanse Rijk, een land waar Kadare wel meer van zijn verhalen in verstopte. Voor de lezers die Tirana kennen, valt in dit verhaal eerder Albanië’s hoofdstad te herkennen dan Istanbul.
Het verhaal gaat over Mark-Alem, een jonge telg uit de invloedrijke Albanese familie Qyprilli, die altijd wel in een soort machtsstrijd was verwikkeld met de autoriteiten van het land. Dankzij familierelaties kan Mark-Alem werken in het prestigieuze en mysterieuze Dromenpaleis, het Tabir Sarayi in Istanbul. Daar worden dromen verzameld uit het gehele land die maar enigszins van invloed kunnen zijn op het reilen en zeilen van het rijk. Ze worden er geanalyseerd en op onderwerp ingedeeld, verdachte dromen krijgen het label master-droom en worden wekelijks aan de pasja voorgelegd.
Tot zijn verbazing wordt Mark-Alem meteen op een belangrijke positie aangenomen. Hij vraagt zich af of hij een soort familiespion is geworden, daar zijn oom, de Vizier, hem aanmoedigt om zo snel mogelijk alles te weten te komen over hoe het Tabir Sarayi werkt en wat er speelt. Maar dat is geen makkelijke opgave, daar alleen al het gebouw een labyrint is waarin Mark-Alem meer dan eens verdwaalt en hij vreemde zaken waarneemt, zonder er achter te komen wat die te betekenen hebben. Bovendien is hij heel onzeker en bang om fouten te maken, maar verkrijgt desondanks een steeds hogere positie.
Mengeling van legendes, verhalen, geschiedenis en protest
Het dromenpaleis ademt een mysterieuze sfeer uit en is duidelijk een poging om harde kritiek op een dictatuur te vermommen. Een staat waarin wordt geprobeerd om zelfs in de hoofden van de bewoners te kruipen. Een staat waarin angst en onzekerheid de mensen, zoals Mark-Alem, kort houdt. Want Mark-Alem is niet het meest doortastende familielid van de familie.
Het is een spannende roman die aan enkele boeken van de Turkse schrijver Orhan Pamuk doet denken, zoals De nachten van de pest, Sneeuw en Ik heet Karmozijn. Je zou het ook Kafkiaans kunnen noemen, maar dat is een beetje Kadare te kort doen: Kadare is zeker de Kafka van Albanië, met zijn verhalen waarin personages zoekende zijn en ronddwalen in een duistere wereld, maar Kadare heeft een eigen intrigerende stijl die vooral zijn liefde toont voor zijn geboortegrond. Zo komen er in dit verhaal ook volkszangers voor, die de familie Qyprilli al zingende prijzen, een heldendicht dat daadwerkelijk heeft bestaan. Net zoals een familie Qyprilli eeuwen geleden bekend was in het Ottomaanse Rijk. Die mengeling van legendes, verhalen, geschiedenis en protest, geschreven in een beeldrijke stijl is de kracht van deze schrijver, die met zijn werk Albanië op de literaire kaart zette. Deze grote schrijver is niet meer. Helaas.
Ismail Kadare – Het dromenpaleis (Pallati i ëndrrave, vert. Roel Schuyt), Querido 2024
Leestips
Van dezelfde schrijver:
De generaal van het dode leger
Een breuk in april
Politiek kritische romans over de Balkan:
Orhan Pamuk – Sneeuw
Orhan Pamuk – Ik heet Karmozijn
Orhan Pamuk – De nachten van de pest
Philippe Claudel – Schemering
Ludvík Vaculík – Cavia’s op proef
László Krasznahorkai – De melancholie van het verzet
Uit Algerije:
Tahar Djaout – De wachters