Geschiedenis op z’n Afrikaans
Autobiografische roman over de schrijvers jeugd in Afrika.
Amkoullel, oftewel Amadou Hampâté Bâ, vertelt geschiedenis van een deel van Afrika aan de hand van de geschiedenis van zijn eigen familie. Beginnend bij zijn ouders, weliswaar allebei Peul, maar uit verschillende kampen, duikt hij in een verhalenpoel over koninkrijken, oorlogen, plagen en familiesaga’s, die doorspekt worden met allerlei tradities, zodat je meegesleept wordt door een snelstromende rivier door een deel van Afrika: van Senegal tot Mali, van ongeveer 1860 tot na 1945.
Koningen en hoofdmannen die ten val komen, Peuls, Dogons, Bambara’s, Toucouleurs, kinderstreken, jeugdclubs, scholen, vervallende koninkrijken, de invloed van de blanken, list en verraad, liefde en dood, het is één grote verhalenstroom die zoveel verschillende aspecten van de Afrikaanse cultuur raakt.
Het is het verhaal van de Mainese schrijver zelf, maar ook van een veranderend Afrika waar de Islam steeds meer de plaats van de Afrikaanse godsdiensten inneemt, en de blanken steeds meer hun mythische masker verliezen. Een eeuw waar de stoomschepen, treinen en auto’s hun intrede maken.
In het begin raak je misschien van slag door alle namen die er keer op keer in genoemd worden. Alsof je alle stammen uit je hoofd moet leren. Want de schrijver gooit met namen alsof zijn leven er vanaf hangt. Maar wanneer je daar aan gewend bent, kom je in een verhalenrijk dat je niet loslaat.
Amadou Hampâté Bâ, zelf opgegroeid tussen de griots, de vertellers, is zelf een rasverteller en behoorde tot de zogenaamde traditionele stroming. Alhoewel hij niet tegen de vooruitgang was, zolang dit de tradities maar niet te veel schaadde. Zijn leven lang verzamelde hij verhalen, vertelsels die niet alleen de geschiedenis weergaven, maar ook tot vermaak van de luisteraars dienden. Ze bevatten een schat aan zowel historische als etnische informatie.
De schrijver is in 1991 overleden, en met hem en zijn enorme verhalenkennis stierf weer een stukje Afrika. Gelukkig heeft hij niet alleen een huis vol documenten, maar ook veel gepubliceerde en ongepubliceerde documenten achtergelaten.
Vertellers waren in Afrika de belangrijkste mensen om de cultuur voort te zetten. Alhoewel ze soms gebruikt werden als geschiedsvervalsing, een koning liet zich nu eenmaal liever heel hoog ophemelen, waren deze griots één wandelend geschiedenisboek. Maar ook Afrika gaat mee met de moderne wereld, en met de intrede van zowel de Westerse scholen, als ook alle nieuwe media zoals tv, radio en computer, zal deze traditie, vertellen en luisteren naar verhalen, langzaam uitsterven.
Daarom is een boek zoals In het voetspoor van vertellers, geschreven alsof je naast de verteller zit, zo prachtig, maar ook zo belangrijk voor Afrika. Hoewel het boek misschien wat minder beeldend is dan de boeken van bijvoorbeeld Ben Okri, weet dit boek je net zo goed mee te trekken in die woelige, warme cultuur van Afrika.
Amadou Hampâté Bâ – In het voetspoor van de vertellers (Amkoullel, l’enfant Peul, vert. Eveline van Hemert), De Geus 2000
Leestips
Verhalen uit Afrika:
Paul Lomami-Tshibamba – Ngando
Barbara Kingsolver – De gifhouten bijbel
Joseph Conrad – Hart der duisternis
Namwali Serpell – De rook die dondert
Jennifer Nansubuga Makumbi – Kintu
Mohamed Mbougar Sarr – De diepst verborgen herinnering van de mens
Ben Okri – Onmetelijke rijkdom
Chigozie Obioma – De verboden rivier