Weet ik niet
Amerikaanse roman over een onzekere, eerstejaars Turkse studente op Harvard.
Van puber naar volwassene is een lange weg te gaan. De een neemt de snelweg, de ander sukkelt over drassige landweggetjes naar de volwassen staat. Nu ik dit boek van Elif Batuman heb gelezen en terugkijk op mijn eigen leven, vraag ik me af wanneer ik eigenlijk volwassen werd. Want er valt veel te herkennen in deze semi-autobiografische roman. Hoe ik over mezelf dacht, hoe ik tegen anderen opkeek, hoe weinig ik de wereld nog begreep. Selin, de hoofdpersoon van Elif Batuman’s debuutroman, lijkt zelfs een beetje wereldvreemd. Maar misschien waren we dat allemaal, eenmaal van de middelbare school af. We dachten dat we volwassen waren, maar velen van ons waren dat nog lang niet.
Dit is het verhaal van Selins eerste jaar (1995) op Harvard, een van Amerika’s meest vooraanstaande universiteiten, waar iedereen wel heen wil, maar niet zomaar iedereen wordt toegelaten. Dus Selin moet beslist iets hebben, anders was ze niet aangenomen. Selin is zich hier absoluut niet van bewust: ze twijfelt aan zichzelf en aan de hele wereld.
Net als de schrijfster werd Selin in Amerika geboren, haar ouders waren Turks. De Turkse en andere identiteiten komen regelmatig aan de orde: identiteit en taal, wat Selin interesseert. Ze voelt zich niet typisch Amerikaans, maar ontmoet tal van andere nationaliteiten. Racisme is geen item in dit verhaal, misschien juist het tegenovergestelde: leren van elkaar. Tijdens Russische les komt ze de Servische Svetlana tegen, die haar vriendin wordt en ook ontmoet ze er Ivan uit Hongarije. Met moeite kan ze haar vakken kiezen, colleges met een naam waarvan ze geen idee heeft wat ze inhouden. Maar ze gaat ze dapper af, ook al wordt ze niet overal aangenomen.
Het is een frisse stem die op onderhoudende manier Selin volgt op Harvard, die maar niet van haar onzekerheid afkomt en alle woorden op een goudschaaltje weegt. Woorden hebben een eigen universum voor haar en veel dingen die er om haar heen worden gezegd, analyseert ze in haar hoofd, totdat ze denkt dat ze de juiste duiding heeft (en dan nog twijfelt ze). Ze wil dan ook schrijfster worden en leest van alles wat er op haar weg komt: van klassieke filosofen tot moderne literatuur. Dan komen de e-mailtjes van Ivan, die zowel cryptisch als poëtisch zijn. Selin probeert zijn e-mails in dezelfde stijl te beantwoorden en wordt verliefd op de jongen die dit allemaal schrijft. Helemaal normaal, denkt ze van deze e-mail-relatie, maar wanneer ze elkaar zien, staat ze met een mond vol tanden, te veel bezig om het juiste te zeggen.
Dankzij de bruisende Svetlana die de wereld wel kent, komt Selin een beetje op gang als studente. Maar wanneer de verliefdheid in het spel komt, alweer een gevoel dat onbekend is bij Selin, heeft ze geen idee wat ze ermee aanmoet. Ivan zet door zijn betoverende, maar soms ook pijnlijke of cryptische woorden, haar hart in vuur en vlam en dat is allemaal leuk en aardig, zolang hij niet in de buurt is. Telkens als ze Ivan ziet, gebeurt er niets. Hij heeft zelfs al een vriendinnetje, waardoor Selin nog meer afstand neemt.
Selin is in veel opzichten haast onnozel en erg onzeker; haar eeuwige twijfels maken haar bijna tot een komische figuur. Maar ze is ook nuchter en houdt de wereld regelmatig een spiegel voor, met vaak een komisch effect. Selin gelooft in woorden, ook al leert ze op college dat er ook zonder woorden kan worden gecommuniceerd. Maar woorden die uit een computer rollen, woorden die blijkbaar door iemand anders in de computer zijn gezet, zodat ze haar bereiken, dat fenomeen raakt haar. Iwan schrijft meerdere malen bizarre berichten die ze tot in den treuren analyseert. Zelfs wanneer ze een eerste prijs in een verhalenwedstrijd wint, komt het niet in haar op haar eigen werk te prijzen, maar redeneert ze dat de anderen dan wel heel slecht moeten hebben geschreven, dat haar verhaal heeft gewonnen. Ze meldt het heuglijke feit enkel aan haar moeder. Het zijn de woorden en gedachtenkronkels die de roman zo onderhoudend maken.
Taal- en cultuurvergelijkingen (Amerikaans, Russisch, Turks, Hongaars en Servisch) geven nog een extra dimensie aan het verhaal, net zoals het verhaal dat wordt gebruikt voor de Russische les, over een meisje uit Moskou, die haar liefde achterna reist naar de Oeral. Het geeft Selin niet alleen veel stof om Russisch te leren, maar ook om over liefde en ontrouw na te denken.
Het is duidelijk dat Selin tijdens de zomer in Hongarije, waar ze les geeft op het platteland, maar ook Ivan een aantal malen treft, eindelijk wat meer vertrouwen in haarzelf krijgt. Ook al duurt het verhaal over haar verblijf daar best lang, en is het ook iets minder humoristisch, het is wel een van die zomers die Selin haar hele leven niet meer zal vergeten: haar initiatie tot volwassen worden.
Het is een fraai geschreven boek over onzekerheid. Een originele stem, die het boek zelfs een nominatie voor de Pulitzerprijs 2018 bracht.
Elif Batuman – De idioot (The idiot, vert. Arthur Wevers), Atlas-Contact, 2017
Leeslinks
Volwassen worden:
Paolo Cognette – Sofia draagt altijd zwart
Onzekerheid:
Sally Rooney – Prachtige wereld, waar ben je
Over een Engelse studente die haar depressiviteit te boven moet komen:
Sara Baume – Zevenduizend eiken
Over een Nigeriaanse vrouw die niet goed met de liefde weet om te gaan:
Chimamanda Ngozi Adichie – Amerikanah