Pascals ‘Gedachten’ van een Franse museumsuppoost
Franse satire in monoloog over een moordenaar die zijn gedachten blootlegt.
Een Franse suppoost van het museum Port Royal nam de bezoekers eerst mee naar de benedenzaal, waar het portret van Moeder Angélique hangt. Waarom? Omdat dit portret goddelijk is en zich heeft losgemaakt van materiële zaken. Net zoals het leven. Het is niet goed om je aan het leven te binden omdat je altijd tot stof zult terugkeren. Dat probeerde hij aan zijn vrouw uit te leggen, maar die verweet hem alleen maar dat hij niet genoeg aan het huishouden bijdroeg, dat hij lui was, waarop hij haar ging terug pesten.
Het mooiste moment was als hij de toeristen de ijzeren gordel met pinnen van Pascal liet zien. Dan maande hij iedereen tot rust – het was er geen bordeel – en wees hij op Pascal’s dodenmasker: de filosoof heeft de dood overwonnen. Maar soms zag hij ook het gezicht van zijn moeder die uit Catalonië kwam, en die al dood was voordat ze stierf. Maar eerst terug naar de toeristen. Hij vond het fijn om in een uniform te lopen. De Duitse toeristen waren het ergste, die leken zich niet in anderen te kunnen verplaatsen, de Spanjaarden waren nog erger, een vijand van de gidsen. Maar nog veel erger waren de intellectuelen, die meenden alles te weten en te kennen.
Het is een hilarische roman over een moordenaar die in de gevangenis zit en vragen van de rechter, zijn psycholoog en van zijn dokter beantwoordt over zijn leven. De roman is één monoloog, omdat de vragen van de ondervragers niet zijn geschreven. De hoofdpersoon antwoordt ook altijd heel omslachtig op de vragen en laat zichzelf als het ware gaan, waardoor hij zichzelf soms tot het feitelijke onderwerp moet terugroepen.
De hoofdpersoon heeft een belabberde jeugd gehad met een terroriserende vader en een moeder die alles goed probeerde te praten. Als vluchtelinge van de Spaanse burgeroorlog rond 1936 ontmoette ze zijn vader, die ze trouwde, waarmee ze een pact voor de hel tekende, zo meent haar zoon. De hoofdpersoon haatte zijn vader, maar herhaalde zijn daden min of meer in zijn eigen huwelijk, omdat hij niet tegen de slaafsheid van zijn vrouw kon. Op het moment dat hij kennismaakte met het filosofische werk van Blaise Pascal begon hij pas goed over het leven na te denken en raakte hij verslingerd aan het lezen. Vooral het boek Gedachten liet hem niet los, die probeerde hij op zijn eigen manier te interpreteren en op het laatst ook te integreren in zijn leven.
Salvayre’s stijl is een prachtige vorm van schrijven waarin het drama van het verhaal en haar satirische kijk op het leven elkaar kruisen. De monologen, op het eerste gezicht helder, slepen je mee naar een soort absurdisme. Het feit dat een simpele ziel zich vergrijpt aan het gedachtengoed van een filosoof is een mooi gegeven. Ook het oeudipuscomplex wordt op een originele manier weer in kaart gebracht. De hoofdpersoon haat zijn vader niet alleen om zijn wreedheid, maar vooral omdat hij zijn moeder heeft ‘vermoord’. Dat hij net zo wreed is tegenover zijn eigen vrouw, komt niet bij hem op. Volgens hem is hij homoseksueel, maar dan alleen in zijn gedachten.
Lydie Salvayre is zelf psychologe, dus ze heeft verstand van de ‘menselijke ziel’. Frappant klein detail in dit boek – dat vóór haar reeds in Nederland gepubliceerde boek Nobele Zielen is geschreven – is haar heerlijke zwarte kijk op de toeristen. Dit gegeven lijkt ze in Nobele Zielen tot een hoogtepunt te hebben uitgewerkt.
Het verhaal is mooi compact, het geeft je meteen weer zin in het herlezen van Pascal’s Gedachten, maar het is geen ‘must’ die al gelezen te hebben. Het boek wordt naar het einde toe zelfs spannend, want wie heeft de in de gevangenis zittende man vermoord?
Het is een prachtige monoloog van een in zichzelf gekeerde man die het leven probeert te begrijpen maar daar niet in slaagt. Salvayres eigen stijl en originele onderwerpen zijn moeilijk met een andere schrijver te vergelijken. Nobele zielen en In gezelschap van spoken waren mooi, maar dit boek is nog aangrijpender. Veel regels waarover je eens lekker na zou willen denken. Een mooi gedachtengoed in spannende vorm.
Lydie Salvayre – De macht van de vliegen (La Puissance des mouches, vert. José Rijnaarts) De Geus, 2003
Leestips
Van dezelfde schrijfster:
Het zwijgen van Savedra
Nobele zielen
In gezelschap van spoken
Een filosofisch werk:
Blaise Pascal – Gedachten
Over een andere museumsuppoost:
Dmitri Bavilski – De aardappeleters