“Alle stormen van de wereld in honderdvijftig jaar”
IJslandse roman over jeugdherinneringen en nog veel oudere verhalen.
We hebben allemaal herinneringen aan vroeger. Terugdenken aan hoe het was toen we nog jong waren, ook al is niet alles meer in heldere beelden. We koesteren warme momenten in ons leven, maar denken ook terug aan tijden toen we de wereld nog niet geheel begrepen. Jón Kalman Stefánsson debuteerde in Nederland met een prachtige sneeuwtrilogie (Het hart van de mens, Het verdriet van de engelen, Hemel en hel), waarin de ruige IJslandse natuur een hoofdrol speelt. Zijn andere werk bestaat uit sociale- en familieromans, zoals Het verhaal van Ásta en Vissen hebben geen voeten. In deze boeken gebruikt hij eigen herinneringen als bouwstenen voor het verhaal. Ze hoeven niet te kloppen, maar liggen wel in het fundament verweven.
Ook in Het geknetter in de sterren vinden we autobiografische elementen, zoals een overgrootvader als avonturier en een stiefmoeder. Beide personen zijn tot prachtige romanfiguren uitgegroeid, daar Kalman Stefánsson het niet te nauw neemt met herinneringen. De onderhoudende herinneringen over de tijd dat de vertellers moeder was gestorven, worden gebracht door een zeven-jarige verteller. Over de vreemde vrouw die op een morgen uit zijn vaders kamer kwam en niet meer wegging. Van zijn vriendjes op straat leert hij later dat dat nou een stiefmoeder is.
Op de dag van de begrafenis van zijn moeder kreeg hij tinnen soldaatjes, welke zijn dierbare bondgenoten worden en die hem troosten en beschermen in de slechte tijden. Veel later, wanneer hij volwassen is en naar zijn herinneringen tast, breekt hij in in het huis, waar ooit de tinnen soldaatjes over de vloerbedekking marcheerden, en zijn stiefmoeder achter het fornuis stond. Gewoon, om te controleren wat er nog van over was.
Ook de herinneringen (en verhalen) over de overgrootvader spoken rijkelijk door het verhaal. Deze kleurrijke man probeerde zijn gezin te onderhouden, maar om de zoveel tijd verviel hij in een dagenlange alcoholroes, waarbij de zuurverdiende centen net zo snel verdwenen als de drank vloeide. Zodat de overgrootmoeder er telkens weer alleen voor stond.
Zoals in al Kalman Stefánssons familieromans zijn de personages alledaagse mensen: liefde, huwelijken, scheidingen, ziekte, dood; het zijn de hoogte- en laagtepunten uit een gewoon leven. Alleen weet hij deze levens tot literaire hoogte te stuwen met zijn prachtige schrijven.
“Er kwamen drie zussen uit de jeep, nu zitten ze op de bank, de bank is daar niet blij mee, het valt niet mee ze te dragen, ze zijn beslist twee keer zo zwaar als de vrouw die bij ons woont.”
Het is maar hoe je alles beschrijft. En dat weet Kalman Stefánsson als geen ander: verhalende poëzie. Tegelijkertijd krijgen we een kijkje in het IJslandse leven, zowel het leven in de stad, als het leven onder de woeste bergen aan eenzame kusten, waar menige IJslander niet zonder kan. Hij is niet alleen een poëet, maar ook een geschiedschrijver van het moderne IJslandse leven, ondanks dat hij net zo goed terug naar het verleden grijpt. Zonder verleden geen heden. Hij is een waardige opvolger van Nobelprijswinnaar Halldór Laxness, die het oudere leven op IJsland in zoveel geweldige boeken heeft vastgelegd.
Het is telkens weer een feest om een Kalman Stefánsson te lezen. Dit boek kwam twintig jaar geleden uit en toen al hanteerde deze Noorse schrijver zijn magische pen. De sneeuwtrilogie blijft mijn favoriet – ruig en mooi – maar zijn sociale romans weten keer op keer verrassen.
Jón Kalman Stefánsson – Het geknetter in de sterren (Snarkið í stjörnunum, vert. Marcel Otten) Ambo/Anthos 2021
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Yellow submarine
Jouw afwezigheid is duisternis
Het verhaal van Ásta
Zomerlicht, dan komt de nacht
Vissen hebben geen voeten
Het hart van de mens
Het verdriet van de engelen
Hemel en hel
Spelen met soldaatjes:
Amos Oz – Panter in de kelder