Wie was Judas?
Over een 12-jarige joods jongetje in Jerusalem dat aanpapt met de vijand.
Als fan van Amos Oz heb ik dankzij een aantal van zijn boeken veel geleerd over de oprichting van de staat Israël. En over zijn geboorteplaats, want Oz is dé schrijver van Jerusalem, zoals Orhan Pamuk die van Istanbul is. Zijn boeken trekken politieke vraagstukken naar menselijk niveau en smeken om vrede en verdraagzaamheid. Maar bovenal is Oz een geweldige schrijver, die je in beeldrijke en pakkende taal vertelt over personen en hun twijfels in het leven.
Zijn vorige (in Nederlands vertaalde) boek Judas draait rond het thema verrader. Panter in de kelder gaat over het joodse jongetje Profi dat vriendschap sluit met de vijand: een Engelse politieman. Ook hier flirt het hoofdthema met het begrip ‘verrader’.
Het boek kan ook als een van Oz’ autobiografische romans gezien worden: net als Profi’s ouders was Oz’s vader een kamergeleerde en immigrant uit Litouwen en zijn moeder een immigrante uit de (toen Polen) Oekraïne. Wie de autobiografie Een verhaal van liefde en duisternis heeft gelezen, zal veel herkennen. Het is alsof Oz een hap uit zijn leven heeft genomen en die onder de loep heeft gelegd. Het verhaal wordt ook daadwerkelijk 45 jaar later opgetekend, wanneer de verteller er nog altijd niet uit is of hij als jongetje een verrader was of niet.
Oz presenteert ons de wereld van een 12-jarig jongetje dat alleen thuisblijft wanneer zijn ouders werken. De oorlog is niet ver weg, het is onrustig in Jerusalem en Profi heeft met twee vriendjes een politieke organisatie opgericht. Ze spelen veldslagen na en verdiepen zich in de tactiek van een oorlog. Het lijkt of het voor hen de gewoonste zaak van de wereld is: dat er ’s avonds een avondklok geldt, dat er altijd wel ergens geschiet in de stad klinkt en dat midden in de nacht iemand aan de deur kan krabbelen voor hulp. Maar Profi is nog steeds een kind, hoe hij ook zijn best doet om volwassen over te komen en hoe ongeduldig hij ook is om de wereld te verkennen. Wanneer hij meer van zijn overbuurmeisje Jardena ziet dan goed voor hem is, voelt hij zich schuldig tegenover haar: hij keek vanaf de dakrand uit naar de vijand, maar zag haar per ongeluk zich uitkleden.
Profi deed me denken aan Oscar, het jongetje dat op zoek naar zijn vader gaat na de ramp op 9/11, in het boek Extreem luid & ongelooflijk dichtbij van Jonathan Safran Foer: iets te wijs voor zijn leeftijd, maar o zo aandoenlijk, omdat het kind in hem nog steeds spreekt. Oscar interesseert zich voor een ellenlange lijst dingen, Profi houdt vooral van woorden: keert ze om, schudt de letters door elkaar en onderzoekt hun betekenis. Hij kent de overvolle bibliotheek van zijn vader op zijn duimpje, dat wil zeggen: de plek van ieder boek. Als een heuse wereldreiziger leest hij willekeurige boeken om kennis te vergaren. Hij stelt zich heel wat vragen over de grote-mensen-wereld en reageert vanuit zijn kind-zijn. Een mooiere combinatie is er misschien niet te vinden in de literatuur.
Oz is diep onder de huid van Profi gekropen en vertelt overtuigend over zijn twijfels en gedrag, wat prachtige scènes oplevert. Wanneer zijn ouders een geheim pakje verbergen tussen de in het Pools vertaalde wereldliteratuur, en de bibliotheek verboden gebied wordt, verandert Profi in een panter in de kelder, zenuwachtig op en neer lopend, omdat hij als een magneet wordt aangetrokken door dat onzichtbare stukje papier tussen de boeken. Ditzelfde heen en weer geloop speelt wanneer hij op een namiddag al minuten tellend wacht op de komst van Jardena. Profi heeft het maar moeilijk met al die geheimen en als een gezond joch kan hij zijn nieuwsgierigheid niet altijd de baas.
Is iemand een verrader wanneer hij een verrader verraadt? Het zijn tal van theorieën die door Profi’s hoofd spoken. Een beetje verraden wordt er wel in het boek, maar de schrijver is er nog lang niet uit of dat alles wel onder verraad viel. Hij heeft er zelfs later nog een grootse roman over geschreven (Judas). Panter in de kelder is weliswaar een van de kleinere werken van Oz, maar hij is op zijn best om de nieuwsgierige en soms zenuwachtige Profi te beschrijven. Afgezien van het boeiende onderwerp, is het een groot staaltje literatuur en heeft hij met Profi een aandoenlijk en groots personage neergezet.
Amos Oz – Panter in de kelder (Panter bamartef, vert. uit het Herbreeuws: Hilde Pach), De Bezige Bij 2016
Leeslinks
Van dezelfde auteur:
Judas
Een verhaal van liefde en duisternis
Plotseling diep in het woud
Hoe kinderen tegen de boze wereld aankijken:
Paulus Hochgatterer – De dag dat mijn grootvader een held was
Jonathan Safran Foer – Extreem luid & Ongelooflijk dichtbij