Speuren in de geschiedenis
Engelse literaire thriller over een eunuch en onrust in het Istanbul van 1836.
3 officieren van het Nieuwe Turkse leger zijn verdwenen. Wanneer eentje in een inmense kookpot dood wordt teruggevonden zonder gezicht, roept de seraskier de hulp in van de detective en eunuch Yashim Togalu. De seraskier vreest een opstand en Yashim volgt de sporen die hem steeds meer over de janitsaren aan het denken zet.
Het waren tijden dat het Ottomaanse Rijk langzaam zijn slinkende grenzen opende voor westerse invloeden. Het leger van Napoleon stond bijvoorbeeld model voor het nieuwe Ottomaanse leger. In de harem werd met verbazing naar de westerse mode gekeken. In dit vrouwenparadijs werd Yashim ontboden, die als eunuch daar vrije toegang had.
De harem was ook opgeschrikt door een moord. Een van de meisjes was gewurgd. En de valide sultan, de moeder van de sultan, vertrouwde Yashim toe dat de sieraden, haar eens geschonken door Napoleon, ook waren verduisterd.
Yashim dwaalt op zijn speurtocht door alle hoeken van Istanbul. Zijn vriend en Poolse ambassadeur Palevski helpt hem hierbij, evenals de danseres Preen.
Jason Goodwin is een Engelse auteur die al eerder twee non-fictie boeken over Istanbul en het Ottomaanse Rijk heeft geschreven: Lords of the Horizon: A History of the Ottoman Empire en On Foot to the Golden Horn: A Walk to Istanbul. Goodwin heeft Byzantijnse geschiedenis gestudeerd en dat hij zodoende thuis is in het oude Turkije laat zich voelen in De brand van Istanbul.
Deze literaire thriller is zo rijk aan details en allerlei weetjes over het Ottomaanse Rijk van de 19de eeuw, dat je met plezier de verwikkelingen volgt van de eunuch Yashim, die niet alleen met zijn neus speurt maar vooral met zijn hersens. Het is een feest om zo door Istanbul te dwalen. Door duistere stegen, langs de stinkende looierijen, over de mistige Bosporus, door de harem, maar ook door zijn geschiedenis. Hoofdthema uit het boek is het oude korps van de janitsaren.
De janitsaren vormden eeuwenlang het eliteleger van het Ottomaanse Rijk. Het janitsarenkorps werd rond 1365 opgericht en werd oorspronkelijk bemand door christelijke jongeren uit landen die veroverd werden. Deze moesten de islamitische leer aannemen en kregen een strenge leerschool. O.a. Grieken, Albanezen, later Serven, Bosniërs en nog later Russen zwoeren eeuwige trouw aan de sultan. Ze hielpen mee Constantinopel (het tegenwoordige Istanbul) te veroveren en namen ook deel aan de strijd tegen het Hongaars-Oostenrijkse Rijk. Door de eeuwen heen verrijkten de heren zich en kregen steeds meer privileges. Op een gegeven moment werd de ban voor hen op het huwelijk opgeheven en ze gingen steeds meer handeldrijven. Aan het hof kregen ze meer en meer invloed en het was meerdere malen dat ze een sultan ten val brachten. Ze hadden zo veel macht naar zich toe getrokken dat ze het land leken te regeren, terwijl hun prestaties in het leger steeds slechter werden.
Het was in 1826 dat de Sultan het eindelijk waagde om een einde aan dit elitekorps te maken. Hij dreef ze bijeen in hun kazernes en slachtte ze af met de hulp van het nieuwe leger dat hij had gevormd. Tien jaar later ziet Yashim zich voor de vraag geplaatst of de janitsaren een nieuwe greep naar de macht willen doen.
Misschien is het verhaal niet zo spannend, des te sterker is het verhaal over Istanbul die zijn greep op Europa langzaam aan het verliezen is. De Grieken hadden zich vrijgevochten, spoedig zouden vele Balkanlanden volgen. Om mee te komen met de wereld moest ook het Ottomaanse Rijk buitenlandse ambassadeurs binnenlaten en het land moderniseren. De tulband maakte plaats voor de fez en de rest van de kledij paste zich ook langzaam aan.
Ook Orhan Pamuk gebruikte in zijn roman Ik heet Karmozijn een thrilleraspect om wat van Istanbuls geschiedenis te vertellen. Zijn echte ode op de stad is het boek Istanbul, waarin onder andere verteld wordt hoe Istanbul eeuwenlang schrijvers geïnspireerd heeft. Als nuchtere Engelsman heeft Jason Goodwin de hectische sfeer van het oude Istanbul treffend weten te beschrijven. Yashim de eunuch gaat door met speuren. De brand van istanbul is het eerste deel van een serie over Yashim.
Jason Goodwin – De brand van Istanbul (The Janissary tree, vert. Nina van Rossem), Cargo 2006
Leeslinks:
Een andere literaire thriller over Istanbul:
Orhan Pamuk – Ik heet Karmozijn
Over Istanbul:
Orhan Pamuk – Instanbul
Orhan Pamuk – Het museum van de onschuld
Spelend in Istanbul:
De bastaard van Istanbul
Yasmine Ghata – De nacht der kalligrafen
Elif Shafak – Het luizenpaleis
Christoph Peters – Nachtweefsel
Ahmet Altan – De Secretaris