Een prachtige, meeslepende doktersroman
Amerikaanse roman over een student medicijnen in de eerste wereldoorlog en een verloren liefde.
Uitzonderlijke tijden brengen uitzonderlijke situaties. Dat ondervond ook Lucius Krzelewski, die medicijnen in Wenen studeerde. Zijn ouders hadden gehoopt dat hij hun staalimperium wilde overnemen, maar Lucius is gedreven door zijn studie en staat te popelen om een zelfstandig arts te worden. Wanneer een vriend en medestudent het strijdgewoel van de Eerste Wereldoorlog induikt en vol enthousiasme bericht over wat voor een interessante medische zaken hij daar tegenkomt, besluit ook Lucius voor het leger te tekenen, in de hoop zijn leertijd te bespoedigen. Hij wordt naar een ver veldziekenhuis in het noorden van Hongarije gestuurd, niet ver van het Russische front.
Lucius schrikt wanneer hij bij de vervallen kerk van Lemnowice (omgebouwd tot een veldziekenhuis) op de poort klopt en wordt verwelkomd als Dé Dokter. De daar dienstdoende arts was al maanden geleden vertrokken en tot die tijd was er slechts één zuster, Margareta, die het ziekenhuis met ijzeren hand regeerde. De paniek verdwijnt pas wanneer de onervaren Lucius constateert dat zuster Margareta zo bedreven is in de medische praktijk, dat hij onder haar toeziend oog de oorlogsgeneeskunde al snel onder de knie krijgt. ‘We deden mannen herrijzen die doorzeefd waren met alle mogelijke kogels uit het arsenaal van de duivel, mannen die door explosieven en Kozakkenzwaarden waren getroffen, mannen die handen en voeten hadden verloren als ze in de winterkou in slaap waren gevallen.’
Het is hard werken in de kerk: amputeren, keuzes maken, medicijnen vervangen, koortsen dempen. Patiënten komen per paard of ezelskar, ze sterven of worden weer op de been geholpen om terug te keren naar de oorlog. Lucius leert veel, ook te improviseren en experimenteren wanneer voedsel en medicijnen schaarser worden. Zijn band met zuster Margareta wordt ook steeds nauwer, totdat cupido zijn pijlen richt en raak schiet. Het verhaal kantelt wanneer er een soldaat binnenkomt, die duidelijk in shell shock is en niet beweegt noch eet, maar wel prachtige tekeningen bij zich heeft. Lucius, die zijn liefde voor neurologie nog lang niet is vergeten, bijt zich in deze zaak vast. Te vast, blijkt achteraf.
De eerste roman van Daniel Mason was De pianostemmer (2002), een onweerstaanbaar mooi boek over een pianostemmer uit Londen, die ergens in de rimboe van Birma een piano van een hoge, mysterieuze generaal moet gaan stemmen. Het is een boeiend verhaal, met een vleugje van Joseph Conrad’s Hart der duisternis, dat mijns inziens veel te weinig aandacht kreeg. In 2007 volgde het minder sensationele, maar integere verhaal over een 14-jarig meisje dat vanuit sloppenwijken op zoek naar haar broer gaat: Een ver land. De wintersoldaat is Mason’s derde roman en is al net zo sterk als de eerste, maar nu met meer gejuich ontvangen.
Mason schrijft degelijk en lichtvoetig, zijn vlotte woorden zijn echter beladen met serieuze, sociale onderwerpen. Ondanks dat het verhaal wordt bevolkt door hele legers gewonden, en de mensenvretende oorlog alle levens op de kop zet, blijft Mason zo dicht op zijn hoofdpersonages zitten, dat passie de boventoon voert en de ellende voor lief wordt genomen. Het heeft dezelfde intensiteit als Kapitein Corelli’s Mandoline van Louis de Bernières, ook een verhaal in oorlogstijd, waarbij de liefde hoofden op hol brengt. Mason schrijft net zo makkelijk als Louis de Bernières, met oog voor detail, maar ook voor het grotere verhaal en achtergrond.
Speelt Bernières’ verhaal zich af op een romantisch, warm Grieks eiland, Mason heeft voor de niets ontziende winter gekozen aan het oostfront: de grimmigste vijand van de Eerste Wereldoorlog. En toch leef je ook hier mee met de kleine gemeenschap in de kerk, die zich met onorthodoxe middelen dapper door de koude heen slaat. Terwijl de oorlog om hen heen woedt, warmen zij zich aan vuren, voeden zich met wortels en andere zaken uit de natuur, maken muziek, zingen en vertellen verhalen, terwijl muizen, ratten en luizen als hun grootste vijand om hen heen sluipen. De enkele lentes vormen kleine lichtpuntjes in het boek, maar worden net zo hard weer meegesleurd door de winterse oorlog.
Het is een rijk verhaal met verschillende hoofdthema’s: de Eerste Wereldoorlog, de medische wetenschap, hoe een jongeman onder de vleugels van zijn rijke ouders uit probeert te komen en uiteraard een vurige liefde. Er zijn tal van memorabele scènes die tegen de werkelijkheid schuren. Tijden van oorlog brengen dan ook de meest ongelooflijke verhalen.
Net als De pianostemmer neemt De wintersoldaat je mee op een avontuurlijke reis: deze keer dwars door veldslagen, over het platteland dat wordt ontregeld door vertrekkende en terugkomende legers, naar kleine oorden waar men zich zo goed mogelijk probeert te redden, naar de stad Wenen die in oorlogstijd ook fiks heeft moeten inleveren, maar vooral langs mensen die keuzes moesten maken, waarvan niet alle keuzes goed waren. Een meeslepend drama à la Bernières, of Ondaatje, dat je niet snel vergeet.
Daniel Mason – De wintersoldaat (The Winter Soldier, vert. Theo Schoemaker), Hollands Diep 2019
Leestips
Van dezelfde auteur:
North Woods
Een ver land
De pianostemmer
Over een patiënt in een verlaten hospitaal:
Michel Ondaatje – De Engelse patiënt
Keuzes tijdens een oorlog:
Drago Jančar – Die nacht zag ik haar
Oorlog en liefde:
Alice Winn – Door het grote vuur
Arno Geiger – Onder de Drachenwand
Louis de Bernières – Kapitein Corelli’s mandoline Oorlogsavonturen:
David Benioff – Stad der dieven
Over geneeskunde:
Abraham Verghese – De heelmeesters